Ticuna - 1986 WBT (NT) Drama

Rü yoxni yexma nangutaque̱xegü ga muxũchixü̃ ga duü̃xü̃gü. Rü yema nax namuxũchixü̃ca̱x rü düxwa nügü nicuxnetaetanü. Rü Ngechuchu inanaxügü ga norü ngúexü̃gümaxãxíra nax yadexaxü̃, rü ñanagürü: —¡Pexũãxẽgü naxca̱x i ngẽma Parichéugücüma! Erü duü̃xü̃güpe̱xewa mea namaxẽneta, natürü naãxẽwa rü chixexü̃gu narüxĩnüe.
Natürü guxü̃ma i ta̱xacü i cúãcü üxü̃ rü tá nango̱xoma. Rü guxü̃ma i ngẽma icúxü̃ rü duü̃xü̃gü rü ta nüxü̃ nacua̱xgüama.
Rü ngẽmaca̱x guxü̃ma i ngẽma ore i ẽanexü̃wa cúãcü nüxü̃ pixuxü̃ rü ngẽxguma nangóonegu rü duü̃xü̃gü tá nüxü̃ naxĩnüe. Rü ngẽma ore i ucapuarü aixepewa cúãcü nüxü̃ pixuxü̃, rü yixcüra tagaãcüma guxãpe̱xewa tá nüxü̃ nixu.


Rü ngẽmaca̱x i pemax, Pa Chomücügüx, rü pemaxã nüxü̃ chixu rü tama name i nüxü̃ pemuü̃e i ngẽma duü̃xü̃gü i pexü̃ daixchaü̃xü̃. Erü taxünexü̃xicatama nima̱xgü, natürü taxucürüwama taãẽxü̃ nima̱xgü.
Natürü pemaxã tá nüxü̃ chixu nax texéxü̃ penaxwa̱xexü̃ nax pemuü̃exü̃. Rü name i nüxü̃ pemuü̃e ya Tupana, erü nüma nüxü̃́ nangẽxma i pora nax yamáaxü̃ i pexene, rü nawena nax pepoxcueãxü̃ nagu ya yimá üxü ya taguma ixoxü̃ne. ¡Rü yimá Tupanaxü̃ tá nixĩ i pemuü̃exü̃!
¿Tama ẽ̱xna taxretachinü i diẽruxacügu namaxã petaxe i wüxime̱e̱xpü̱x i werixacügü? Natürü Tupana rü tama tüxü̃ inayarüngüma i bai i wüxi ya yíxema werixacügü.
Rü woo i peyaegü rü Tupana nüxü̃ nacua̱x nax ñuxre i peyae ngẽxmaxü̃. Rü ngẽmaca̱x, ¡taxṹ i pexoegaãẽgüxü̃! Erü pema rü muxü̃ma i weriacügüarü yexeraxüchi pexü̃ nangechaü̃ ya Tupana.


Rü pemaxã nüxü̃ chixu rü guxãma ya texé i ñoma i naanewa duü̃xü̃güpe̱xewa tügü ixuxe nax chorü duü̃xü̃ tixĩxü̃, rü Tupana Nane nax duü̃xü̃xü̃ ixĩcü, rü Tupanaarü orearü ngeruü̃gü i daxũcüã̱xpe̱xewa rü tá tüxü̃ nixu nax norü duü̃xü̃ tixĩxü̃ i tümax.
Natürü texé ya ñoma i naanewa duü̃xü̃güpe̱xewa tügü ixuxe nax tama chorü duü̃xü̃ tixĩxü̃, rü choma rü Tupanaarü orearü ngeruü̃gü i daxũcüã̱xpe̱xewa rü tá tüxü̃ chixu nax tama chorü duü̃xü̃ tixĩxü̃ i tümax.
Rü guxãma ya texé ya chixri nachiga idexaxe ya Tupana Nane nax duü̃xü̃xü̃ ixĩcü, rü Tupana tá tüxü̃́ nüxü̃ nangechaü̃ i ngẽma. Natürü texé ya Tupanaãxẽ i Üünexü̃chiga chixri idexaxe, rü Tupana rü taxũtáma tüxü̃́ nüxü̃ narüngüma i ngẽma.
Rü ngẽxguma ngutaque̱xepataü̃güwa rüe̱xna ãẽ̱xgacügüpe̱xewa pexü̃ nagagügu nax pexü̃ napoxcuexü̃ca̱x, rü ¡taxṹ i pexoegaãẽgüxü̃ nax ta̱xacümaxã tá penangãxü̃xü̃ rüe̱xna ta̱xacüxü̃ tá namaxã pixuxü̃!
Erü ngẽxguma nawa nanguxgu nax pidexagüxü̃, rü Tupanaãxẽ ya Üünexü̃ tá pexü̃ nangu̱xẽxẽ nax ta̱xacüxü̃ tá namaxã pixuxü̃ —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.

Rü yema duü̃xü̃gütanüwa rü wüxi ga yatü Ngechuchuxü̃ ñanagürü: —Pa Ngúexẽxẽruxü̃, ¡namaxã nüxü̃ ixu ya chauenexẽ rü choxna naxãã i ngẽma chaunatü ga yucüarü ngẽmaxü̃ i choxna üxü̃! —﻿ñanagürü.
Natürü Ngechuchu rü ñanagürü nüxü̃: —Pa Yatüx, ¿texé perü ãẽ̱xgacüxü̃ choxü̃ tingucuchixẽxẽ nax chayatoyexü̃ca̱x i ngẽma penatüarü ngẽmaxü̃gü? —﻿ñanagürü.
Rü ñanagürü ta ga Ngechuchu: —¡Pexuãxẽ nax tama pexü̃́ nangúchaü̃xü̃ca̱x i togüarü ngẽmaxü̃! Erü wüxi i duü̃xü̃ rü tama ngẽma nax namuarü ngẽmaxü̃ã́xü̃ca̱x nixĩ i naya̱u̱xãxü̃ i norü maxü̃ —﻿ñanagürü.
Rü yexguma wüxi ga ore ga cua̱xruxü̃xü̃ namaxã nixu, rü ñanagürü: —Nayexma ga wüxi ga yatü ga muarü diẽruã́cü, rü guxü̃ma ga yema nanetügü ga naanegu natogüxü̃ rü meama nüxü̃́ nixo.
Rü gumá yatü rü nagu narüxĩnü rü naãxẽwa ñanagürü: “¿Ta̱xacü tá chaxüxü̃ i ñu̱xmax? Erü nataxuma i chorü nachica i ngextá namaxã nax changuxü̃xü̃ i chaunetügüarü o”, ñanagürü.
Rü naãxẽwa ñanagürü: “Marü nüxü̃ chacua̱x nax ta̱xacü tá chaxüxü̃. Rü nagu tá chapogü ya guxü̃nema ya chorü ĩpatagü ga nagu namaxã changuxũne ga chaunetügüarü o. Rü nai ya taxüragüne tá chaxü nax ngẽxma namaxã changuxü̃xü̃ca̱x i guxü̃ma i chaunetügüarü o rü guxü̃ma i chorü ngẽmaxü̃gü.
Rü ngẽxguma marü namexgu i guxü̃ma, rü chaugümaxã tá ñacharügü: ‘Ñu̱xma rü tá icharüngü̃ rü mea tá chachibü rü mea chaxaxe rü ngẽmaãcü tá chataãxẽ. Erü namuxũchi i chorü ngẽmaxü̃gü, rü mucüma ya taunecü tá choxü̃́ natai’, ñacharügü tá chaugümaxã”.
Natürü Tupana rü ñanagürü nüxü̃: “Pa Yatüx, cungeãẽmare i cumax erü ñoma i chütaxü̃gu tátama cuyu. Rü ngẽma curü ngẽmaxü̃gü i namaxã cunguxü̃xü̃, rü ¿texéarü tá nixĩ i ngẽxguma?” ñanagürü ga Tupana.
Rü ngẽxgumarüxü̃ tá ta namaxã nangupetü i ngẽma duü̃xü̃gü i nügüca̱xtama norü ngẽmaxü̃gümaxã nguxü̃xü̃ rü tama nügü ímexẽẽxü̃ i Tupanape̱xewa —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.


Rü yemawena rü norü ngúexü̃güxü̃ ñanagürü ga Ngechuchu: —Pemaxã nüxü̃ chixu ¡rü taxṹ i pexoegaãxẽgüxü̃ naxca̱x i ta̱xacü tá nax pengṍxü̃ rü ta̱xacümaxã tá pixãxchiruxü̃!
Erü perü maxü̃ rü õnaarü yexera nixĩ, rü pexene rü naxchiruarü yexera nixĩ.
¡Dücax penangugü i ngurucugü i tama toegüchiréxü̃, rü tama nanetüarü o ibuxgüxü̃ rü ngepatagüxü̃ nax ngexta namaxã nanguxü̃güxü̃ca̱x i norü õna! Natürü Tupana rü nanaxüwemü. Rü pema rü Tupanaca̱x rü poraãcü guxü̃ma i ngurucugüarü yexera pixĩgü.
Rü taxuwama name nax pexoegaãẽgüxü̃. Erü taxucürüwama i wüxíe i pema rü wüxi i ora pematama nüxü̃ pema̱xneta i perü maxü̃ woo poraãcü naxca̱x pexoegaãẽgügu.
Rü ngẽxguma tama pemaxã nanguxü̃gu nax penaxüxü̃ i ngẽma íraxchiréxü̃ nax wüxi i ora nüxü̃ pema̱xnetaxü̃ i perü maxü̃, rü ¿tü̱xcüü̃ naxca̱x pexoegaãxẽgüxü̃ i ngẽma pexü̃́ taxuxü̃?
¡Dücax penangugü i ngẽma putüragü i líriugü nax ñuxãcü nayaexü̃! Rü tama napuracüexü̃, rü tama nügü üxchirugüxü̃. Natürü woo gumá ãẽ̱xgacü ga Charomóü̃ ga nax namexẽchixü̃ ga naxchiru rü taguma wüxi ga putürachacuarü mexü̃rüxü̃ nixĩ ga naxchiru.
Rü marü nüxü̃ pedau i ñuxãcü Tupana nax nanga̱xãẽxü̃ i putüragü i ñu̱xma naanewa rüxügümarexü̃ natürü moxü̃ rü marü taxuxü̃. Rü ngẽxguma Tupana ngẽmaãcü nanga̱xãẽgu i putüragü, rü pema rü tá ngẽmaarü yexera pexchiru pexna naxã, Pa Duü̃xü̃gü i Írarüwatama Yaxõgüxü̃x.
Rü ngẽmaca̱x tama name i pexoegaãxẽ naxca̱x i ta̱xacü tá pengṍxü̃ rü ta̱xacü tá pixaxüxü̃.
Erü ñoma i naanecüã̱x i duü̃xü̃gü rü naxca̱x nadaugü i guxü̃ma i ngẽma pemaxã nüxü̃ chixuxü̃. Natürü pema rü pexü̃́ nangẽxma ya Penatü ya Tupana ya nüechama nüxü̃ cuácü nax pexü̃́ nataxuxü̃ i guxü̃ma i ngẽma.
Rü ngẽmaca̱x narümemae nixĩ nax Tupanaarü ngúchaü̃ca̱x pedaugüxü̃ nax perü ãẽ̱xgacü yixĩxü̃ca̱x. Rü ñu̱xũchi nüma rü tá pexna nanaxã i guxü̃ma i ta̱xacü i pexü̃́ taxuxü̃.


¡Taxṹ i pemuü̃exü̃, Pa Chauxacügüx! Pema rü noxretama pixĩgü natürü Penatü ya Tupana rü norü ngúchaü̃ nixĩ nax pexna naxããxü̃ i pechica i ngextá nüma ãẽ̱xgacü íyixĩxü̃wa.
¡Rü namaxã petaxe i perü ngẽmaxü̃gü i pexü̃́ ngẽmagüxü̃, rü togü i duü̃xü̃gü i nüxü̃́ nataxuxü̃na penaxã i ngẽma diẽru! Rü ngẽmaãcü tá pegüxü̃́ penangexmaxẽxẽ i perü ngẽmaxü̃gü i taguma pexü̃́ ngauxü̃ rü taguma gúxü̃ i daxũguxü̃ i naanewa i ngextá ngĩ́ta̱xagüxü̃ tama íyaxücuxü̃wa rü naweane tama ínachixexẽẽxü̃wa.
Erü ngextá ínangexmaxü̃wa i perü ngẽmaxü̃gü, rü ngẽxma nixĩ i perüxĩnüexü̃.

Rü name nixĩ i wüxi i coriarü duü̃xü̃gü i norü corixü̃ ínangu̱xuxẽẽgüxü̃rüxü̃ pixĩgü. Rü ngẽxguma norü cori rü wüxi i ngĩgüarü petawa ne naxũxgu rü nümagü rü ínamemare namaxã i naxchiru i mea ígotaxü̃ rü norü omügü rü ninaigü! Rü ngẽxguma norü cori ĩã̱xwa inacagügu, rü paxa naxca̱x nayawãxnagü i ĩã̱x.
Rü nataãẽgü i ngẽma duü̃xü̃gü i idauexü̃ íyanguéxü̃gu i ngẽxguma ínanguxgu i norü cori. Rü pemaxã nüxü̃ chixu rü ngẽma cori rü norü mechawa tátama nanatogüxẽxẽ i ngẽma norü duü̃xü̃gü i nüxü̃ ínangu̱xuxẽẽgüxü̃. Rü nüma tátama ngẽma norü duü̃xü̃güxü̃ inaxüwemü.
Rü woo ngãxü̃cüxü ínanguxgu rüe̱xna marü yangunechaü̃gu rü nataãẽgü i ngẽma coriarü duü̃xü̃gü ega inadauegu i ngẽxguma ínanguxgu i norü cori.
Rü ngẽxguma chi wüxi ya ĩpataarü yora nüxü̃ cua̱xgu i ngẽma ora i nagu tá ínanguxü̃ i ngĩ́ta̱xaxü̃, rü taxũchima nape. Rü chi nüxna nadau ya napata nax tama yawãxnaãxü̃ca̱x rü tama nüxü̃́ nangĩ́xü̃ca̱x.
Rü pema rü ta penaxwa̱xe nax ípememarexü̃. Erü ngürüãchi tama nagu íperüxĩnüeyane tá ínangu ya Tupana Nane ya duü̃xü̃xü̃ ixĩcü —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.


Rü yexguma ga Pedru rü Ngechuchuna naca rü ñanagürü: —¿Pa Corix, toxca̱xicatama nixĩ i ñaa ore i cua̱xruxü̃ i tomaxã nüxü̃ quixuxü̃, rü ẽ̱xna guxü̃ i duü̃xü̃güca̱x yixĩxü̃? —﻿ñanagürü.
Rü ñanagürü ga Cori ga Ngechuchu: —¿Rü texé tixĩxü̃ ya yíxema tümaarü coriarü duü̃xẽ ya mea yanguxexẽ́xẽ i tümaarü puracü rü mea tümaãẽxü̃ cuáxe rü tümaarü cori tüxna ãgaxe nax mea nüxna tadauxü̃ca̱x i norü duü̃xü̃gü rü mea oragu tanachibüexẽẽxü̃ca̱x?
Rü tataãxẽ ya yíxema coriarü duü̃xẽ ya mea nüxna dauxe ya napata, rü ngẽxguma ínanguxgu i tümaarü cori rü tüxü̃ íyanguéxü̃gu nax meama ítanaxüxü̃ i ngẽma puracü i nagu tüxü̃ namuxü̃.
Rü aixcüma pemaxã nüxü̃ chixu rü ngẽma tümaarü cori rü tá guxü̃ma i norü ngẽmaxü̃güarü dauruü̃xü̃ tüxü̃ nixĩxẽxẽ.
Natürü ngẽxguma chi ngẽma duü̃xü̃ nagu rüxĩnügu rü norü cori rü tama paxa nax ínanguxü̃, rü inaxügüãgu nax chixri namuaxü̃ i natanüxü̃ i yatüxü̃gü rü ngexü̃gü, rü peta naxü̱xgu rü nachibügu, rü naxaxegu, rü nügü nangãxẽẽgu, rü ngürüãchi ngẽma ngunexü̃ rü ngẽma ora i tama nagu ínangu̱xẽẽãxü̃gu tá ínangu i norü cori. Rü poraãcüxüchi tá nanapoxcu namaxã i ngẽma poxcu i ngẽma tama yaxõgüxü̃xü̃ namaxã napoxcuxü̃.
Rü ngẽma coriarü duü̃xü̃ i nüxü̃ cua̱xchiréxü̃ nax ta̱xacü nanaxwa̱xexü̃ i norü cori, natürü tama yanguxẽẽxü̃ rü tama norü coriga ĩnüxü̃, rü tá poraãcü nanacua̱xi.
Natürü ngẽma coriarü duü̃xü̃ i tama nagu naxĩnüãcüma chixexü̃ naxü, rü tá napoxcuama, natürü írarüwa tá nanacua̱xi. Rü texé ya Tupana muxü̃ma tüxna ãxẽ, rü muxü̃ca̱x tá tüxna naca. Rü texé ya muxü̃ma tüxü̃ nadauxexẽ́xẽ rü yexeraxü̃ca̱x tá tüxna naca.


Núma chaxũ nax ñoma i naanewa duü̃xü̃güxü̃ chidauchitanüxẽẽxü̃ca̱x. Rü chierüx aixcüma marü yadauchitanügu.
Rü choma rü tá poraãcü ngúxü̃ chinge, rü chanaxĩ̱xãchiãxẽ ñu̱xmatáta yangu i ngẽma.
¿Ẽ̱xna nagu perüxĩnüe nax núma chaxuxü̃ nax ichayanaxoxẽẽxü̃ca̱x i nu i ñoma i naanewa? Rü pemaxã nüxü̃ chixu rü núma chaxũ nax chaugagu yatoyexü̃ca̱x i duü̃xü̃gü.
Erü ñu̱xmawena ega wüxi ya ĩpatawa nangẽxmagu i wüxime̱e̱xpü̱x i duü̃xü̃gü, rü tomaepü̱x tá choxü̃́ nayaxõgü rü taxre i tama, rüe̱xna taxre tá choxü̃́ nayaxõgü rü tomaepü̱x i tama.
Rü papa rü tá nayaxõ rü nane rü tama nayaxõ, rüe̱xna nane rü tá nayaxõ natürü nanatü rü tama nayaxõ. Rü ngẽxgumarüxü̃ ta i mama rü tá iyaxõ rü ngĩxacü rü tama iyaxõ, rüe̱xna ngĩxacü rü tá iyaxõ rü ngĩé rü tama iyaxõ. Rü ngĩ̱xẽ rü tá iyaxõ rü ngĩneã̱x rü tama iyaxõ, rüe̱xna ngĩneã̱x rü tá iyaxõ rü ngĩ̱xẽ rü tama iyaxõ —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.


Rü Ngechuchu ñanagürü ta nüxü̃ ga duü̃xü̃gü: —Ngẽxguma nüxü̃ peda̱u̱xgu nax oéstewa naxẽãchianexü̃, rü nüxü̃ pixu tá nax napuxü̃. Rü aixcüma ngẽmaãcü nixĩ.
Rü ngẽxguma buanecü súrwa ne ũxgu rü nüxü̃ pixu rü tá nanaiane. Rü aixcüma ngẽmaãcü nixĩ.
Pa Duü̃xü̃güx i Mea Maxẽnetaxü̃, pema nüxü̃ pecua̱x nax ñuxãcü penangugüxü̃ ega tá napuxgu rüe̱xna tá nangu̱xetügu. ¿Rü ñuxãcü i ñu̱xma i tama nüxü̃ pecuáxü̃ nax Tupana yixĩxü̃ ya petanüwa ngucü?


¿Rü tü̱xcüü̃ tama penayauxchaü̃ i ngẽma mexü̃ ya Tupana pexü̃́ naxwa̱xexü̃ nax nagu pexĩxü̃?
Rü ngẽxguma chi wüxíe wüxi i ngetanüca̱x cuxü̃ íxuaxü̃gu rü ãẽ̱xgacüxü̃tawa cuxü̃ tagaxgu, rü name nixĩ i namawatama tüxü̃ icurüngüxmüxẽxẽ nax tama ãẽ̱xgacüpe̱xewa cuxü̃ tagaxü̃ca̱x. Erü wüxicana nax ãẽ̱xgacüxü̃tawa cunguxü̃ rü ãẽ̱xgacü tá purichíagüna cuxü̃ namu. Rü purichíagü tá cuxü̃ napoxcu.
Rü cumaxã nüxü̃ chixu rü ngẽxma poxcuchicagu tá curüxã̱ũ̱x ñu̱xmatáta ngĩxü̃ cuxütanü i guxcü i diẽru i nüxü̃́ ngĩxü̃ cungetanücü —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.

Listen to Ore i mexü̃ ga Luca ümatüxü̃ 12