Jónõ 8
8
Ndäkpá rükú bẽdé éndé ë ãpá dĩ gäḷã õrõ
1Ĩshíí nëë, Yézũ ãnjã Ãŋbã Zẽtúnũ.#8:1 Zẽtúnũ: Kpïkpï yãŋgâ nëë, ä yöshó gãrá ëyî, ĩshíí ä yäḷã yüyü ëshé ẽꞌdẽ, ká ádá gäḷã ká nõshó, ĩshíí gäḷã gãná õshõ ẽꞌdẽ ãpá ílĩ kólõ. 2Ĩshíí ká jũjũ gãgã úgú nî nëë, ãŋã ãnjã dãzá Mömö ká Mbájá tówó, ĩshíí ndäkpá nî tírí lövõ ländá ëtê, ĩshíí ãꞌdá bũbũ ká ádá grödó ïgï. 3Ĩshíí yõmó grödó ndäkpá ãpá ká gónjó ádá ká Mbájä, ĩshíí Fãrísĩ nî gĩ, rükú bẽdé éndé ë ãpá dĩ gäḷã õrõ, ĩshíí ëné ëté öjó ẽꞌdẽ, ĩshíí äḷã ëté níí, ẽrútú ãꞌbã dĩ mümü glŏvö ndäkpá nî, 4ĩshíí lëmẽ bï Yézũ äꞌdã, “Bẽbé grödó ndäkpá nî rükú éndé yăkã ãpá dĩ gäḷã õrõ. 5Gónjó ádá ká Mbájá ꞌdéé, kẽné bï Mõzë kã ĩyí, úlú éndé ë kãtâ ŋgâ nëë, rösó ká ãŋbã,#8:5 Ĩyí nëë, rösó úlú éndé ë kãtâ ŋgâ ká ãŋbã: Róꞌdö ádá ãpá ẽꞌdẽ Lẽvítkũsũ 20:10; Dĩtrónõmĩ 22:23-24. á ndĩyí ë ŋgá úmü ŋgã ãpá ẽꞌdẽ?” 6Lëmẽ ãtâsh ká ádá gḷëŋgé Yézŭ, ká ádá ë níí, bẽdé ádá ë kígí kpḷáꞌvã késhẽ ílĩ ãkpã nî níí, ëpë ïgï ḷökpõ ádá äpá áyä nî.
Ĩshíí nëë, Yézũ lũnú, ĩshíí ĕndë gröndó ũŋgú ãpá bũbũ ká lĩtí ḷẽké nẽ. 7Ĩshíí ká löwó ë ꞌdéé, kätá yũjũ ëté kpõrõ ã kã nëë, ŏdö ärä nẽ ãŋã örõ, ĩshíí lĕmë bï ïgï ãꞌdã, “Ndákpã ë kă kõkõ ärä ïgí ꞌdéé, kãḷã glösĩꞌdí ũŋgú ꞌdĩ kã nëë, máꞌbã ëté ẽné ãŋbã níí, ẽlẽ ëté ẽꞌdẽ kpéé.” 8Yézũ õjõ lũnú, ĩshíí tówó ĕndë gröndó ũŋgú ãpá bũbũ.
9Ká löwó ë ꞌdéé, kögó ádá yãŋgâ kã nëë, ëndẽ gäŋá ëshé yõ ꞌbälã, ꞌbälã, kprãshã ndäkpá ë kã, káŋá késhé yõ kpéé. Ĩshíí tá Yézũ káꞌdá kãꞌbã yõ, ãcá õgbó ká éndé bẽbé gäḷã õrõ nî ꞌdéé, kẽrútú kãꞌbã tá dĩ ärä nẽ kã. 10Yézũ ŏdö ärä nẽ tówó ãpá örõ, ĩshíí ũjũ éndé yãŋgâ ãꞌdã, “Yää éndé ã, ndäkpá nî äŋá ꞌdë? Ndákpã ẽshẽ kõkõ ärä ïgï rõtó ádá ãpá jũjũ î ꞌdĩ?”
11Ĩshíí éndé yãŋgâ ãꞌdã, “Yää góvó újũ nî, ndákpã rõtó ádá ãpá jũjũ mâ ꞌdĩ.”
Yézũ ãꞌdã, “Bă mëŋgá ámä, mä rõtó ádá mäpá jũjũ î tá ꞌdĩ. ꞌBákétâ áŋä ánjä ĩshíí níí, áꞌbä áshá gäḷã glösĩꞌdí ũŋgú ŋgá áyä ĩ kã ãꞌdá.”
Ádá ë ꞌdéé Yézũ klĕmë ãpá ká ádá ärä nẽ kã
12Ká löwó ë ꞌdéé, Yézũ klĕmë ádá nî bï ndäkpá nî tówó ã kã nëë, ãꞌdã, “Ámä nî gräjá úgú nî ãpá jũjũ bũbũ ã, tá ndákpã ë ꞌdéé, kă ndrẽkẽ õgõ mâ kã nëë, ă lõwó õtõ ílĩ múmú úgú jéé ꞌdĩ, ĩshíí nëë, ă ndãꞌdá ãꞌbã ílĩ gräjá úgú ë ꞌdéé, áshá kă ẽꞌdẽ ã kã.”
13Ĩshíí Fãrísĩ nî gĩ ëmé ëté äꞌdã, “Tá úmü kínärä î ká lëmë ádá nî ãpá ká ádá ärä î, ãtâsh yää, ádá ŋgá áyä ĩ ãzá räyä ádá ní.”
14Ĩshíí Yézũ ĭpï ãꞌdã, “Kpíí ꞌdéé, tá ámä ká lëmë ádá nî mäpá ká ádá ärä mâ ká ärä mâ yää, ádá ŋgá ámá räyä ádá, ká ádá mókö dĩ úgú ë ꞌdéé, méshë ẽꞌdẽ ã kã mäná mïshí, ĩshíí mókö dĩ úgú ë ꞌdéé, mä yãnjã ẽꞌdẽ ã kã mäná tánẽ mïshí. Ĩshíí nëë, mókõ dĩ úgú ë ꞌdéé, méshë ẽꞌdẽ ã kã, máná ꞌdĩ, ĩshíí bă mókõ dĩ úgú ë ꞌdéé, mä yãnjã ẽꞌdẽ ã kã, máná tá ꞌdĩ. 15Má rõtó ádá nî ká gbõḷõ ë ká ndäkpá ĩshíí nëë, mëŋgá ámä mrötó ádá mäpá ká ndäkpá ꞌdĩ. 16Ĩshíí nëë, kpíí ꞌdéé, mrötó ádá mäpá ká ndäkpá yää, mrötó ádá nî tämá dĩtí ëyî, ká ádá mrötó ádá nî mäpá ká ndäkpá kínärä mâ ꞌdĩ. Ká ádá mă rõtó ádá nî ká Bẽbé mâ ꞌdéé, kõpó ámä kã. 17Ĩshíí röndó äꞌbã ílĩ wárãgã gónjó ádá ká Mbájá ꞌdéé, kẽné bï ïgí ꞌdéé, kĩyí nëë, ꞌdéé rŏmó dümbú ádá klémẽ ádá yää, ádá ŋgá áyä ïgï nî räyä ádá. 18Ámä nî dümbú ádá ŋgá ámâ, ĩshíí bẽdé dümbú ádá ŋgá ámá nî Bẽbé mâ ꞌdéé, kõpó ámä kã.”
19Ĩshíí üjũ ëté äꞌdã, “Bẽbé î ëté ă ꞌdë?”
Ĩshíí Yézũ lĕmë bï ïgï ãꞌdã, “Mókõ ámä, wãlã mókõ Bẽbé mâ máná ꞌdĩ. Bïjã ꞌdéé, mókõ ámä nẽ máná yää, mókõ Bẽbé mâ máná tánẽ míshí.” 20Yézũ lĕmë ádá yãŋgâ ká löwó ë ꞌdéé, kãꞌdá dĩ grödó gónjó ádá ká Mbájá bï ndäkpá nî kãpá úgú í ꞌdéé, kă dãzá Mömö ká Mbájá ꞌdéé, kä röyõ nãkã nî käpá ẽꞌdẽ ã kã. Ĩshíí nëë, ndäkpá nî rükú ëté ꞌdĩ, ká ádá úgú ŋgá áyä nî õjõ dóꞌbó ꞌdĩ.
21Ĩshíí Yézũ lĕmë bï ïgï tówó ãꞌdã, “Mä yãnjã í nẽ, ĩshíí má ndẽbẽ ámä, ĩshíí nëë, má ndĩlí mápá ílĩ glösĩꞌdí ũŋgú áyä ïgî. Má yĩgí dĩ ë ꞌdéé, mä yãnjã ẽꞌdẽ ã kã ꞌdĩ.”
22Ádá yãŋgâ ãḷã Yũwúdũ nî gĩ ĩshíí üjũ äꞌdã, “Ă ndũfũ ärä nẽ nẽ? Ë kã dũrũ ë ꞌdéé kĩyí nëë, ‘Dĩ úgú í ꞌdéé, mä yãnjã ẽꞌdẽ ã kã nëë, ïgí má yĩgí yõ ꞌdĩ kã?’”
23Ĩshíí nëë, ãꞌdá dĩ glëmẽ ádá nî kpõrõ ãꞌdã, “Ïgí nî yõmó ë bũbũ ã ĩshíí nëë, méshë ë ŋgá ámä mümü örö. Ïgí nî yõmó jũjũ bũbũ ã ĩshíí nëë, ámä mäzá méshë ká yõmó jũjũ bũbũ ã ní. 24Mlémë bï ïgí sãrã mïyí, má ndĩlí mápá ílĩ glösĩꞌdí ũŋgú áyä ïgí nẽ. ꞌDéé, míyí mápá ká ádá ë ꞌdéé, mïyí ámä nî ëté ã kã ꞌdĩ yää, dú má ndĩlí mápá ílĩ glösĩꞌdí ũŋgú áyä ïgí nẽ.”
25Ĩshíí üjũ ëté äꞌdã, “Úmü nî ꞌbî?”
Ĩshíí Yézũ ĭpï bï ïgï ãꞌdã, “Tá ãyá ë ꞌdéé, mäꞌdá dĩ glëmẽ bï ïgí méshë ká gõcõ lãgá ëyí ã kã. 26Ãŋgá ámä gẽḷé ádá ká ádá glëmẽ nî, ĩshíí grötó ádá ãpá áyä ïgî. Ĩshíí nëë, Bẽbé göpó ámä ëté bă ãzá Bẽbé glëmẽ kḷëzë ní, ĩshíí ádá ë ꞌdéé, mögó méshë áyä nî kã nëë, mlémë bï yõmó jũjũ bũbũ ã mïshí.”
27Ïgï ögó ílĩ ádá í ꞌdéé, ëté kă lëmë nî ãpá ká ádá ärä Bẽbé nẽ bï ëpë ïgï ã kã ꞌdĩ. 28Ãtâsh yää, Yézũ ãꞌdã, “Ká löwó ë ꞌdéé, má ndĩŋgí Kópõ ndákpã mápá ká krŏshõ nî kã nëë, má ndõkõ dãná nî nëë, ámä nî ëtê, ĩshíí má ndõkõ dãná nî nëë, ámä máḷä ũŋgú kínärä mâ ꞌdĩ, ĩshíí mä lëmë tá ádá ë ꞌdéé, Bẽbé mâ krõdó ámä kãpá ẽꞌdẽ ã kã. 29Ágbë ꞌdéé kõpó ámä kã nëë, ă yãná ámä, ãꞌbã ámä ãꞌdá kínärä mâ ꞌdĩ, ká ádá ká úgú tírí mä yãḷã ũŋgú ë ꞌdéé, shẽshẽ lépẽ nî kă yẽlẽ ãpá ẽꞌdẽ ã kã.” 30Ká löwó ë ꞌdéé, Yézũ klĕmë ïgï ádá yãŋgâ gĩ kã nëë, gẽḷé ndäkpá ïyí äpá áyä nî.
Kõtó ká Ãbrãyímĩ
31Yézũ lĕmë bï Yũwúdũ ë ꞌdéé, kïyí käpá áyä nẽ kã ãꞌdã, “ꞌDéé má yãḷã ũŋgú nî mápá õgõ ũŋgú ë ꞌdéé, mä rõdó ïgí mäpá ẽꞌdẽ ã kã yää, ïgí nî dú yõmó grëkẽ õgõ mâ, 32ĩshíí má ndõkõ räyä ádá dãná nî, ĩshíí räyä ádá nî, ă ndĩshí ïgí ẽshẽ ílĩ méndé nî.”
33Ĩshíí ïpĩ bï Yézũ äꞌdã, “Ägá nî kõtó ílĩ kõtó ká Ãbrãyímĭ,#8:33 Ãbrãyímĩ: Mbájá lĕmë bï Ãbrãyímĩ níí, ãꞌbã yõmó mömö í ŋgá áyä nẽ, ãcá õgbó ká úgú í ꞌdéé, kă yãshá ãꞌbã ẽꞌdẽ ã kã, ĩshíí níí, rẽkẽ õgõ nẽ ãŋã ãpá dĩ ráŋã úgú ŋgá áyä nẽ ꞌdéé, ëpẽ kẽné bï ëté ã kã. Ĩshíí Ãbrãyímĩ õjõ ãꞌdá ãpá ká bẽbé Yũwúdũ nî gĩ. Ãbrãyímĩ ãshá álĩfĩ lẽmbẽ sálã lẽmbẽ tötö gũfũ sálã (1,800) ríní ká úgú ë ꞌdéé, käkã Yézũ dóꞌbó ꞌdĩ kã. Róꞌdö ádá ãpá ká ärä nî ãpá ílĩ wárãgã Gõcõ Lãgá 12-26. ĩshíí jéé mãꞌdá méndé bï ndäkpá ꞌdĩ. Á ndĩyí ä ndïshí ägá ëshé ílĩ áshá méndé nî ãyá ꞌdë?”
34Yézũ ĭpï bï ïgï ãꞌdã, “Mä lëmë räyä ádá bï ïgí nëë, tá ndákpã ë ꞌdéé, kă yãḷã glösĩꞌdí ũŋgú ĩshí yää, ëté nî méndé ká gŏsĩꞌdí ũŋgú nî. 35Ká ádá méndé ă yãꞌdá mömö ká bẽbé ärä nẽ kpõrõ ꞌdĩ, ĩshíí nëë gẽsẽ újũ mömö nî ă ndãꞌdá mömö áyä ëpë ïgï kpõrõ ă yãnjã nî. 36Ãtâsh yää, ꞌdéé Gẽsẽ újũ nî ĩshí ïgí ẽshẽ ílĩ áshá méndé nî ĩshí yää, dú nëë, má yãshá áshá méndé ꞌdĩ. 37Mókö mäná mïshí ïgí nî kõtó ílĩ kõtó ká Ãbrãyímĭ, ĩshíí kpíí kãtâsh kã nëë, má yẽbẽ ádá güfũ ámä, ká ádá ïgí míyí mápá õgõ ádá ŋgá ámá ꞌdĩ. 38Mä lëmë bï ïgí ádá ũŋgú ë ꞌdéé, mókö ká löwó ë ꞌdéé, mäꞌdá ká Bẽbé mâ kã, ĩshíí nëë, mëŋgá ïgí má yãḷã ũŋgú nî mápá dãꞌbã ádá ë ꞌdéé, bẽbé ïgí kẽꞌdé ïgí kãpá ẽꞌdẽ ã kã.”
39Ĩshíí ïpĩ äꞌdã, “Ãbrãyímĩ nî bẽbé ägâ.”
Ĩshíí Yézũ ĭpï bï ïgï ãꞌdã, “Bïjã ꞌdéé, dú ïgí nî kõtó ká Ãbrãyímĩ yää, má ndãḷã ũŋgú ë ꞌdéé, Ãbrãyímĩ kãꞌdá dĩ gäḷã nî kã. 40Ũŋgú í ꞌdéé, mä yãḷã nî tírí ã kã nëë, ká ádá glëmẽ räyä ádá ë ꞌdéé, mögó méshë ká Mbájá kã bï ïgî. Õtõ ká ë ŋgâ tírí nëë, ïgí má yẽbẽ ádá güfũ ámä nẽ, ĩshíí Ãbrãyímĩ ãḷã úlú ũŋgú ë kãtâsh kã ꞌdĩ. 41Má yãḷã ũŋgú ë ꞌdéé, shĩkĩ bẽbé ïgí kãḷã kã.”
Ĩshíí öjó ïpĩ bï ëté äꞌdã, “Ägá bă mãzá kõtó sĩyĩ ní, ká ádá gãꞌbãlã Bẽbé ägá nëë, tá Mbájá ká ärä nẽ.”
Kõtó ká ŋgérë ká kõtó röyó
42Ĩshíí Yézũ lĕmë bï ïgï ãꞌdã, “Bïjã ꞌdéé, dú Mbájá káꞌdá Bẽbé ïgí yää, má ndãḷã ádá ärä mâ, ká ádá méshë ká Mbájä, ĩshíí mä dĩ úgú â ꞌbákétâ. Bă ãzá mójö kínärä mâ ní, ĩshíí nëë, ëté kópó ámä. 43Gögó ílĩ ádá ŋgá ámá lãŋá bï ïgí ãtâ ká ádá ŋgã? Ká ádá gõgõ gögó ádá í ꞌdéé, mä lëmë bï ïgí ã kã ãzá áyä ïgí ní. 44Ïgí méshé dãꞌbã ärä bẽbé ïgí ŋgérë ká kõtó röyó,#8:44 Ŋgérë ká kõtó röyó: Dírí nî Shẽtánã. Sãrã nëë, ëté nî grõnõ ká Mbájá ãpá mümü örö, ĩshíí õjõ ẽꞌdé ílĩ slãgã kõtó grõnõ ë gĩ níí, änã ádá ká Mbájä, ĩshíí Mbájá õgó ïgï ẽshẽ mümü örö. Róꞌdö Gïtĩ Ádá 12:7-9. ĩshíí má yẽbẽ tá ádá gäḷã ũŋgú nî mápá õgõ glösĩꞌdí ũŋgú ë ꞌdéé, kă ũmbũ gbõgbõ bẽbé ïgí ã kã. Ẽshẽ ká gõcõ lãgá ëyí nëë, ëté nî bẽbé güfũ ndäkpá, ká ádá ẽbẽ ádá räyä ádá ꞌdĩ, ĩshíí räyä ádá ãzá áyä nî ní. Ĩshíí ká úgú ë ꞌdéé, ă lëmë kḷëzë yää, ă lëmë ádá nî ẽshẽ ílĩ shẽshẽ lépẽ nẽ, ká ádá ëté nî bẽbé glëmẽ kḷëzë, ĩshíí bẽbé kḷëzë nî gĩ tírí. 45Kpíí ꞌdéé, mä lëmë räyä ádá nî bï ïgí ã kã nëë, míyí mápá ká ádá ŋgá ámá ꞌdĩ. 46ꞌBí késhẽ kõkõ ärä ïgí ká ndĩyí nëë, ëpẽ õkõ ámä dĩ gäḷã gŏsĩꞌdí ũŋgú nî? ꞌDéé, mä lëmë räyä ádá yää, míyí mápá ẽꞌdẽ ꞌdĩ ká ádá ŋgã? 47Tá ndákpã ꞌdéé, ëté nî ndákpã ká Mbájá yää, ă yõgó ádá ë ꞌdéé, Mbájá kă lëmë nî kã. Ĩshíí dũrũ ë ꞌdéé, mógó ádá ká Mbájá ꞌdĩ kã nëë, ká ádá ïgí mázá ndäkpá ká Mbájá ní.”
Yézũ lëmë ádá ãpá ká ádá ärä nẽ
48Ĩshíí nëë, Yũwúdũ nî gĩ ïpĩ äꞌdã, “ꞌDéé mĩyí nëë, úmü éshë ká yõmó Sãmárĩyã, ĩshíí úmü nî bẽbé röyó#8:48 Kõtó röyó: Kõtó röyó ä yäꞌdá äꞌbã jũjũ yõmó röyó, ĩshíí sãrã nëë, ïgï nî kõtó grõnõ ë ꞌdéé, käꞌdá käꞌbã mümü örö ká Mbájä, õgbó ká ŋgérë ŋgá áyä ëpë ïgï ꞌdéé, dírí nî Shẽtánã kã, ĩshíí öjó änã gögó ádá ká Mbájá ïshí, ĩshíí ká úgú ë ꞌdéé, Mbájá krõsó ïgï kãpá bũbũ ïshí ã kã nëë, öjó ïpĩ ärä ëpë ïgï äpá ká glösĩꞌdí lïlí ärä ë ꞌdéé, kä yäḷã gãŋgã ãkpã äpá ká ndäkpá nî kã. Róꞌdö ádá yăkã ãpá ílĩ wárãgã Gïtĩ Ádá 12:7-9. yää, ádá ŋgá áyä ägá nî kḷëzë?”
49Ĩshíí Yézũ ĭpï ãꞌdã, “Ámä mäzá bẽbé röyó ní, ĩshíí nëë, mä yẽné gŭrü ärä Bẽbé mâ, ĩshíí mëŋgá ïgí nëë, méné gŭrü ärä mâ ꞌdĩ. 50Ĩshíí bă mäzá mä yẽbẽ ádá ë níí, ndäkpá ëné gŭrü ärä mâ ní. Ĩshíí nëë, ă ẽꞌdẽ nî ndákpã ë ꞌdéé, kă yẽbẽ ádá ë níí, ndäkpá nî këné gŭrü ärä mâ kã, ĩshíí ëté káꞌdá Bẽbé grötó ádá nî. 51Mä lëmë räyä ádá bï ïgî, ndákpã ë ꞌdéé, kă yõgó ádá ámá kã nëë, jéé ă yĩlĩ ꞌdĩ.”
52Ĩshíí Yũwúdũ nî gĩ ïpĩ bï ëté äꞌdã, “ꞌBákétâ mõkõ mãná mĩshí nëë, úmü nî bẽbé röyó, ká ádá Ãbrãyímĭ, ĩshíí kéné ádá nî gĩ ïlí ïshí, kpíí kãtâsh kã nëë, á yĩyí ꞌdéé ndákpã ă yãḷã ũŋgú ãpá dãꞌbã ádá ŋgá áyä ĩ yää, jéé kã ă yĩlí ꞌdĩ. 53Úmü káꞌdá góvó nî ótö ká kóshó ägá Ãbrãyímĩ? Ãbrãyímĩ ĩlĩ ĩshí, ĩshíí kéné ádá nî gĩ ïlí tánẽ ïshí, á yĩŋí dĩyí úmü nî ꞌbî?”
54Yézũ ĭpï ãꞌdã, “Bïjã ꞌdéé, mä yẽné gŭrü ärä mâ, ká ärä mâ yää, ílĩ ëyí ă yãꞌdá ẽꞌdẽ ꞌdĩ. Bẽbé mâ ꞌdéé, má yĩyí kábã ëté nî Mbájá ärä ïgí ã kã nëë, ëté ká yẽné gŭrü ärä mâ. 55Kpíí ꞌdéé, mókõ ëté máná ꞌdĩ kã nëë, mókö ëté mäná mïshí. Ká ádá ꞌdéé mïyí mókö ëté mäná ꞌdĩ yää, mä ndãꞌdá bẽbé kḷëzë tá ãyá ïgî. Ĩshíí nëë, mókö ëté mäná mïshí, ĩshíí mä yãḷã ũŋgú mäpá dãꞌbã ádá ŋgá áyä nî. 56Kóshó ïgí Ãbrãyímĩ ãḷã kõbó kélẽ úgú, ká ádá gökõ úgú ë ꞌdéé, mä ndõjõ ẽꞌdẽ ã kã, õkõ ëté úgú ãsh ĩshí, ĩshíí kõbó kélẽ úgú õjõ ãḷã ëtê.”
57Ĩshíí Yũwúdũ nî gĩ ïpĩ bï ëté äꞌdã, “Bă ríní áshá ŋgá áyä ĩ kĩgí ílĩ gũfũ rŏmó lẽmbẽ kpú ríní ꞌdĩ kã nëë, á yĩyí ókö Ãbrãyímĩ ĩshí ãyá ꞌdë?”
58Ĩshíí Yézũ ĭpï bï ïgï ãꞌdã, “Räyä ádá nî ãtâ, ká úgú ë ꞌdéé, käkã Ãbrãyímĩ dóꞌbó ꞌdĩ kã nëë, mä ẽꞌdẽ.” 59Ĩshíí ká löwó ë ꞌdéé, kögó ádá yãŋgâ kã nëë, ëŋgẽ ãŋbã ká ádá grösó ëté ẽꞌdẽ, ĩshíí nëë, Yézũ ĭtï ärä nẽ, ĩshíí ẽḷẽ ẽshẽ áyä ïgï, ĩshíí ãŋã ẽshẽ dãzá Mömö ká Mbájä.
Currently Selected:
Jónõ 8: GBA
Highlight
Share
Copy
Want to have your highlights saved across all your devices? Sign up or sign in
© 2019 Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.
Jónõ 8
8
Ndäkpá rükú bẽdé éndé ë ãpá dĩ gäḷã õrõ
1Ĩshíí nëë, Yézũ ãnjã Ãŋbã Zẽtúnũ.#8:1 Zẽtúnũ: Kpïkpï yãŋgâ nëë, ä yöshó gãrá ëyî, ĩshíí ä yäḷã yüyü ëshé ẽꞌdẽ, ká ádá gäḷã ká nõshó, ĩshíí gäḷã gãná õshõ ẽꞌdẽ ãpá ílĩ kólõ. 2Ĩshíí ká jũjũ gãgã úgú nî nëë, ãŋã ãnjã dãzá Mömö ká Mbájá tówó, ĩshíí ndäkpá nî tírí lövõ ländá ëtê, ĩshíí ãꞌdá bũbũ ká ádá grödó ïgï. 3Ĩshíí yõmó grödó ndäkpá ãpá ká gónjó ádá ká Mbájä, ĩshíí Fãrísĩ nî gĩ, rükú bẽdé éndé ë ãpá dĩ gäḷã õrõ, ĩshíí ëné ëté öjó ẽꞌdẽ, ĩshíí äḷã ëté níí, ẽrútú ãꞌbã dĩ mümü glŏvö ndäkpá nî, 4ĩshíí lëmẽ bï Yézũ äꞌdã, “Bẽbé grödó ndäkpá nî rükú éndé yăkã ãpá dĩ gäḷã õrõ. 5Gónjó ádá ká Mbájá ꞌdéé, kẽné bï Mõzë kã ĩyí, úlú éndé ë kãtâ ŋgâ nëë, rösó ká ãŋbã,#8:5 Ĩyí nëë, rösó úlú éndé ë kãtâ ŋgâ ká ãŋbã: Róꞌdö ádá ãpá ẽꞌdẽ Lẽvítkũsũ 20:10; Dĩtrónõmĩ 22:23-24. á ndĩyí ë ŋgá úmü ŋgã ãpá ẽꞌdẽ?” 6Lëmẽ ãtâsh ká ádá gḷëŋgé Yézŭ, ká ádá ë níí, bẽdé ádá ë kígí kpḷáꞌvã késhẽ ílĩ ãkpã nî níí, ëpë ïgï ḷökpõ ádá äpá áyä nî.
Ĩshíí nëë, Yézũ lũnú, ĩshíí ĕndë gröndó ũŋgú ãpá bũbũ ká lĩtí ḷẽké nẽ. 7Ĩshíí ká löwó ë ꞌdéé, kätá yũjũ ëté kpõrõ ã kã nëë, ŏdö ärä nẽ ãŋã örõ, ĩshíí lĕmë bï ïgï ãꞌdã, “Ndákpã ë kă kõkõ ärä ïgí ꞌdéé, kãḷã glösĩꞌdí ũŋgú ꞌdĩ kã nëë, máꞌbã ëté ẽné ãŋbã níí, ẽlẽ ëté ẽꞌdẽ kpéé.” 8Yézũ õjõ lũnú, ĩshíí tówó ĕndë gröndó ũŋgú ãpá bũbũ.
9Ká löwó ë ꞌdéé, kögó ádá yãŋgâ kã nëë, ëndẽ gäŋá ëshé yõ ꞌbälã, ꞌbälã, kprãshã ndäkpá ë kã, káŋá késhé yõ kpéé. Ĩshíí tá Yézũ káꞌdá kãꞌbã yõ, ãcá õgbó ká éndé bẽbé gäḷã õrõ nî ꞌdéé, kẽrútú kãꞌbã tá dĩ ärä nẽ kã. 10Yézũ ŏdö ärä nẽ tówó ãpá örõ, ĩshíí ũjũ éndé yãŋgâ ãꞌdã, “Yää éndé ã, ndäkpá nî äŋá ꞌdë? Ndákpã ẽshẽ kõkõ ärä ïgï rõtó ádá ãpá jũjũ î ꞌdĩ?”
11Ĩshíí éndé yãŋgâ ãꞌdã, “Yää góvó újũ nî, ndákpã rõtó ádá ãpá jũjũ mâ ꞌdĩ.”
Yézũ ãꞌdã, “Bă mëŋgá ámä, mä rõtó ádá mäpá jũjũ î tá ꞌdĩ. ꞌBákétâ áŋä ánjä ĩshíí níí, áꞌbä áshá gäḷã glösĩꞌdí ũŋgú ŋgá áyä ĩ kã ãꞌdá.”
Ádá ë ꞌdéé Yézũ klĕmë ãpá ká ádá ärä nẽ kã
12Ká löwó ë ꞌdéé, Yézũ klĕmë ádá nî bï ndäkpá nî tówó ã kã nëë, ãꞌdã, “Ámä nî gräjá úgú nî ãpá jũjũ bũbũ ã, tá ndákpã ë ꞌdéé, kă ndrẽkẽ õgõ mâ kã nëë, ă lõwó õtõ ílĩ múmú úgú jéé ꞌdĩ, ĩshíí nëë, ă ndãꞌdá ãꞌbã ílĩ gräjá úgú ë ꞌdéé, áshá kă ẽꞌdẽ ã kã.”
13Ĩshíí Fãrísĩ nî gĩ ëmé ëté äꞌdã, “Tá úmü kínärä î ká lëmë ádá nî ãpá ká ádá ärä î, ãtâsh yää, ádá ŋgá áyä ĩ ãzá räyä ádá ní.”
14Ĩshíí Yézũ ĭpï ãꞌdã, “Kpíí ꞌdéé, tá ámä ká lëmë ádá nî mäpá ká ádá ärä mâ ká ärä mâ yää, ádá ŋgá ámá räyä ádá, ká ádá mókö dĩ úgú ë ꞌdéé, méshë ẽꞌdẽ ã kã mäná mïshí, ĩshíí mókö dĩ úgú ë ꞌdéé, mä yãnjã ẽꞌdẽ ã kã mäná tánẽ mïshí. Ĩshíí nëë, mókõ dĩ úgú ë ꞌdéé, méshë ẽꞌdẽ ã kã, máná ꞌdĩ, ĩshíí bă mókõ dĩ úgú ë ꞌdéé, mä yãnjã ẽꞌdẽ ã kã, máná tá ꞌdĩ. 15Má rõtó ádá nî ká gbõḷõ ë ká ndäkpá ĩshíí nëë, mëŋgá ámä mrötó ádá mäpá ká ndäkpá ꞌdĩ. 16Ĩshíí nëë, kpíí ꞌdéé, mrötó ádá mäpá ká ndäkpá yää, mrötó ádá nî tämá dĩtí ëyî, ká ádá mrötó ádá nî mäpá ká ndäkpá kínärä mâ ꞌdĩ. Ká ádá mă rõtó ádá nî ká Bẽbé mâ ꞌdéé, kõpó ámä kã. 17Ĩshíí röndó äꞌbã ílĩ wárãgã gónjó ádá ká Mbájá ꞌdéé, kẽné bï ïgí ꞌdéé, kĩyí nëë, ꞌdéé rŏmó dümbú ádá klémẽ ádá yää, ádá ŋgá áyä ïgï nî räyä ádá. 18Ámä nî dümbú ádá ŋgá ámâ, ĩshíí bẽdé dümbú ádá ŋgá ámá nî Bẽbé mâ ꞌdéé, kõpó ámä kã.”
19Ĩshíí üjũ ëté äꞌdã, “Bẽbé î ëté ă ꞌdë?”
Ĩshíí Yézũ lĕmë bï ïgï ãꞌdã, “Mókõ ámä, wãlã mókõ Bẽbé mâ máná ꞌdĩ. Bïjã ꞌdéé, mókõ ámä nẽ máná yää, mókõ Bẽbé mâ máná tánẽ míshí.” 20Yézũ lĕmë ádá yãŋgâ ká löwó ë ꞌdéé, kãꞌdá dĩ grödó gónjó ádá ká Mbájá bï ndäkpá nî kãpá úgú í ꞌdéé, kă dãzá Mömö ká Mbájá ꞌdéé, kä röyõ nãkã nî käpá ẽꞌdẽ ã kã. Ĩshíí nëë, ndäkpá nî rükú ëté ꞌdĩ, ká ádá úgú ŋgá áyä nî õjõ dóꞌbó ꞌdĩ.
21Ĩshíí Yézũ lĕmë bï ïgï tówó ãꞌdã, “Mä yãnjã í nẽ, ĩshíí má ndẽbẽ ámä, ĩshíí nëë, má ndĩlí mápá ílĩ glösĩꞌdí ũŋgú áyä ïgî. Má yĩgí dĩ ë ꞌdéé, mä yãnjã ẽꞌdẽ ã kã ꞌdĩ.”
22Ádá yãŋgâ ãḷã Yũwúdũ nî gĩ ĩshíí üjũ äꞌdã, “Ă ndũfũ ärä nẽ nẽ? Ë kã dũrũ ë ꞌdéé kĩyí nëë, ‘Dĩ úgú í ꞌdéé, mä yãnjã ẽꞌdẽ ã kã nëë, ïgí má yĩgí yõ ꞌdĩ kã?’”
23Ĩshíí nëë, ãꞌdá dĩ glëmẽ ádá nî kpõrõ ãꞌdã, “Ïgí nî yõmó ë bũbũ ã ĩshíí nëë, méshë ë ŋgá ámä mümü örö. Ïgí nî yõmó jũjũ bũbũ ã ĩshíí nëë, ámä mäzá méshë ká yõmó jũjũ bũbũ ã ní. 24Mlémë bï ïgí sãrã mïyí, má ndĩlí mápá ílĩ glösĩꞌdí ũŋgú áyä ïgí nẽ. ꞌDéé, míyí mápá ká ádá ë ꞌdéé, mïyí ámä nî ëté ã kã ꞌdĩ yää, dú má ndĩlí mápá ílĩ glösĩꞌdí ũŋgú áyä ïgí nẽ.”
25Ĩshíí üjũ ëté äꞌdã, “Úmü nî ꞌbî?”
Ĩshíí Yézũ ĭpï bï ïgï ãꞌdã, “Tá ãyá ë ꞌdéé, mäꞌdá dĩ glëmẽ bï ïgí méshë ká gõcõ lãgá ëyí ã kã. 26Ãŋgá ámä gẽḷé ádá ká ádá glëmẽ nî, ĩshíí grötó ádá ãpá áyä ïgî. Ĩshíí nëë, Bẽbé göpó ámä ëté bă ãzá Bẽbé glëmẽ kḷëzë ní, ĩshíí ádá ë ꞌdéé, mögó méshë áyä nî kã nëë, mlémë bï yõmó jũjũ bũbũ ã mïshí.”
27Ïgï ögó ílĩ ádá í ꞌdéé, ëté kă lëmë nî ãpá ká ádá ärä Bẽbé nẽ bï ëpë ïgï ã kã ꞌdĩ. 28Ãtâsh yää, Yézũ ãꞌdã, “Ká löwó ë ꞌdéé, má ndĩŋgí Kópõ ndákpã mápá ká krŏshõ nî kã nëë, má ndõkõ dãná nî nëë, ámä nî ëtê, ĩshíí má ndõkõ dãná nî nëë, ámä máḷä ũŋgú kínärä mâ ꞌdĩ, ĩshíí mä lëmë tá ádá ë ꞌdéé, Bẽbé mâ krõdó ámä kãpá ẽꞌdẽ ã kã. 29Ágbë ꞌdéé kõpó ámä kã nëë, ă yãná ámä, ãꞌbã ámä ãꞌdá kínärä mâ ꞌdĩ, ká ádá ká úgú tírí mä yãḷã ũŋgú ë ꞌdéé, shẽshẽ lépẽ nî kă yẽlẽ ãpá ẽꞌdẽ ã kã.” 30Ká löwó ë ꞌdéé, Yézũ klĕmë ïgï ádá yãŋgâ gĩ kã nëë, gẽḷé ndäkpá ïyí äpá áyä nî.
Kõtó ká Ãbrãyímĩ
31Yézũ lĕmë bï Yũwúdũ ë ꞌdéé, kïyí käpá áyä nẽ kã ãꞌdã, “ꞌDéé má yãḷã ũŋgú nî mápá õgõ ũŋgú ë ꞌdéé, mä rõdó ïgí mäpá ẽꞌdẽ ã kã yää, ïgí nî dú yõmó grëkẽ õgõ mâ, 32ĩshíí má ndõkõ räyä ádá dãná nî, ĩshíí räyä ádá nî, ă ndĩshí ïgí ẽshẽ ílĩ méndé nî.”
33Ĩshíí ïpĩ bï Yézũ äꞌdã, “Ägá nî kõtó ílĩ kõtó ká Ãbrãyímĭ,#8:33 Ãbrãyímĩ: Mbájá lĕmë bï Ãbrãyímĩ níí, ãꞌbã yõmó mömö í ŋgá áyä nẽ, ãcá õgbó ká úgú í ꞌdéé, kă yãshá ãꞌbã ẽꞌdẽ ã kã, ĩshíí níí, rẽkẽ õgõ nẽ ãŋã ãpá dĩ ráŋã úgú ŋgá áyä nẽ ꞌdéé, ëpẽ kẽné bï ëté ã kã. Ĩshíí Ãbrãyímĩ õjõ ãꞌdá ãpá ká bẽbé Yũwúdũ nî gĩ. Ãbrãyímĩ ãshá álĩfĩ lẽmbẽ sálã lẽmbẽ tötö gũfũ sálã (1,800) ríní ká úgú ë ꞌdéé, käkã Yézũ dóꞌbó ꞌdĩ kã. Róꞌdö ádá ãpá ká ärä nî ãpá ílĩ wárãgã Gõcõ Lãgá 12-26. ĩshíí jéé mãꞌdá méndé bï ndäkpá ꞌdĩ. Á ndĩyí ä ndïshí ägá ëshé ílĩ áshá méndé nî ãyá ꞌdë?”
34Yézũ ĭpï bï ïgï ãꞌdã, “Mä lëmë räyä ádá bï ïgí nëë, tá ndákpã ë ꞌdéé, kă yãḷã glösĩꞌdí ũŋgú ĩshí yää, ëté nî méndé ká gŏsĩꞌdí ũŋgú nî. 35Ká ádá méndé ă yãꞌdá mömö ká bẽbé ärä nẽ kpõrõ ꞌdĩ, ĩshíí nëë gẽsẽ újũ mömö nî ă ndãꞌdá mömö áyä ëpë ïgï kpõrõ ă yãnjã nî. 36Ãtâsh yää, ꞌdéé Gẽsẽ újũ nî ĩshí ïgí ẽshẽ ílĩ áshá méndé nî ĩshí yää, dú nëë, má yãshá áshá méndé ꞌdĩ. 37Mókö mäná mïshí ïgí nî kõtó ílĩ kõtó ká Ãbrãyímĭ, ĩshíí kpíí kãtâsh kã nëë, má yẽbẽ ádá güfũ ámä, ká ádá ïgí míyí mápá õgõ ádá ŋgá ámá ꞌdĩ. 38Mä lëmë bï ïgí ádá ũŋgú ë ꞌdéé, mókö ká löwó ë ꞌdéé, mäꞌdá ká Bẽbé mâ kã, ĩshíí nëë, mëŋgá ïgí má yãḷã ũŋgú nî mápá dãꞌbã ádá ë ꞌdéé, bẽbé ïgí kẽꞌdé ïgí kãpá ẽꞌdẽ ã kã.”
39Ĩshíí ïpĩ äꞌdã, “Ãbrãyímĩ nî bẽbé ägâ.”
Ĩshíí Yézũ ĭpï bï ïgï ãꞌdã, “Bïjã ꞌdéé, dú ïgí nî kõtó ká Ãbrãyímĩ yää, má ndãḷã ũŋgú ë ꞌdéé, Ãbrãyímĩ kãꞌdá dĩ gäḷã nî kã. 40Ũŋgú í ꞌdéé, mä yãḷã nî tírí ã kã nëë, ká ádá glëmẽ räyä ádá ë ꞌdéé, mögó méshë ká Mbájá kã bï ïgî. Õtõ ká ë ŋgâ tírí nëë, ïgí má yẽbẽ ádá güfũ ámä nẽ, ĩshíí Ãbrãyímĩ ãḷã úlú ũŋgú ë kãtâsh kã ꞌdĩ. 41Má yãḷã ũŋgú ë ꞌdéé, shĩkĩ bẽbé ïgí kãḷã kã.”
Ĩshíí öjó ïpĩ bï ëté äꞌdã, “Ägá bă mãzá kõtó sĩyĩ ní, ká ádá gãꞌbãlã Bẽbé ägá nëë, tá Mbájá ká ärä nẽ.”
Kõtó ká ŋgérë ká kõtó röyó
42Ĩshíí Yézũ lĕmë bï ïgï ãꞌdã, “Bïjã ꞌdéé, dú Mbájá káꞌdá Bẽbé ïgí yää, má ndãḷã ádá ärä mâ, ká ádá méshë ká Mbájä, ĩshíí mä dĩ úgú â ꞌbákétâ. Bă ãzá mójö kínärä mâ ní, ĩshíí nëë, ëté kópó ámä. 43Gögó ílĩ ádá ŋgá ámá lãŋá bï ïgí ãtâ ká ádá ŋgã? Ká ádá gõgõ gögó ádá í ꞌdéé, mä lëmë bï ïgí ã kã ãzá áyä ïgí ní. 44Ïgí méshé dãꞌbã ärä bẽbé ïgí ŋgérë ká kõtó röyó,#8:44 Ŋgérë ká kõtó röyó: Dírí nî Shẽtánã. Sãrã nëë, ëté nî grõnõ ká Mbájá ãpá mümü örö, ĩshíí õjõ ẽꞌdé ílĩ slãgã kõtó grõnõ ë gĩ níí, änã ádá ká Mbájä, ĩshíí Mbájá õgó ïgï ẽshẽ mümü örö. Róꞌdö Gïtĩ Ádá 12:7-9. ĩshíí má yẽbẽ tá ádá gäḷã ũŋgú nî mápá õgõ glösĩꞌdí ũŋgú ë ꞌdéé, kă ũmbũ gbõgbõ bẽbé ïgí ã kã. Ẽshẽ ká gõcõ lãgá ëyí nëë, ëté nî bẽbé güfũ ndäkpá, ká ádá ẽbẽ ádá räyä ádá ꞌdĩ, ĩshíí räyä ádá ãzá áyä nî ní. Ĩshíí ká úgú ë ꞌdéé, ă lëmë kḷëzë yää, ă lëmë ádá nî ẽshẽ ílĩ shẽshẽ lépẽ nẽ, ká ádá ëté nî bẽbé glëmẽ kḷëzë, ĩshíí bẽbé kḷëzë nî gĩ tírí. 45Kpíí ꞌdéé, mä lëmë räyä ádá nî bï ïgí ã kã nëë, míyí mápá ká ádá ŋgá ámá ꞌdĩ. 46ꞌBí késhẽ kõkõ ärä ïgí ká ndĩyí nëë, ëpẽ õkõ ámä dĩ gäḷã gŏsĩꞌdí ũŋgú nî? ꞌDéé, mä lëmë räyä ádá yää, míyí mápá ẽꞌdẽ ꞌdĩ ká ádá ŋgã? 47Tá ndákpã ꞌdéé, ëté nî ndákpã ká Mbájá yää, ă yõgó ádá ë ꞌdéé, Mbájá kă lëmë nî kã. Ĩshíí dũrũ ë ꞌdéé, mógó ádá ká Mbájá ꞌdĩ kã nëë, ká ádá ïgí mázá ndäkpá ká Mbájá ní.”
Yézũ lëmë ádá ãpá ká ádá ärä nẽ
48Ĩshíí nëë, Yũwúdũ nî gĩ ïpĩ äꞌdã, “ꞌDéé mĩyí nëë, úmü éshë ká yõmó Sãmárĩyã, ĩshíí úmü nî bẽbé röyó#8:48 Kõtó röyó: Kõtó röyó ä yäꞌdá äꞌbã jũjũ yõmó röyó, ĩshíí sãrã nëë, ïgï nî kõtó grõnõ ë ꞌdéé, käꞌdá käꞌbã mümü örö ká Mbájä, õgbó ká ŋgérë ŋgá áyä ëpë ïgï ꞌdéé, dírí nî Shẽtánã kã, ĩshíí öjó änã gögó ádá ká Mbájá ïshí, ĩshíí ká úgú ë ꞌdéé, Mbájá krõsó ïgï kãpá bũbũ ïshí ã kã nëë, öjó ïpĩ ärä ëpë ïgï äpá ká glösĩꞌdí lïlí ärä ë ꞌdéé, kä yäḷã gãŋgã ãkpã äpá ká ndäkpá nî kã. Róꞌdö ádá yăkã ãpá ílĩ wárãgã Gïtĩ Ádá 12:7-9. yää, ádá ŋgá áyä ägá nî kḷëzë?”
49Ĩshíí Yézũ ĭpï ãꞌdã, “Ámä mäzá bẽbé röyó ní, ĩshíí nëë, mä yẽné gŭrü ärä Bẽbé mâ, ĩshíí mëŋgá ïgí nëë, méné gŭrü ärä mâ ꞌdĩ. 50Ĩshíí bă mäzá mä yẽbẽ ádá ë níí, ndäkpá ëné gŭrü ärä mâ ní. Ĩshíí nëë, ă ẽꞌdẽ nî ndákpã ë ꞌdéé, kă yẽbẽ ádá ë níí, ndäkpá nî këné gŭrü ärä mâ kã, ĩshíí ëté káꞌdá Bẽbé grötó ádá nî. 51Mä lëmë räyä ádá bï ïgî, ndákpã ë ꞌdéé, kă yõgó ádá ámá kã nëë, jéé ă yĩlĩ ꞌdĩ.”
52Ĩshíí Yũwúdũ nî gĩ ïpĩ bï ëté äꞌdã, “ꞌBákétâ mõkõ mãná mĩshí nëë, úmü nî bẽbé röyó, ká ádá Ãbrãyímĭ, ĩshíí kéné ádá nî gĩ ïlí ïshí, kpíí kãtâsh kã nëë, á yĩyí ꞌdéé ndákpã ă yãḷã ũŋgú ãpá dãꞌbã ádá ŋgá áyä ĩ yää, jéé kã ă yĩlí ꞌdĩ. 53Úmü káꞌdá góvó nî ótö ká kóshó ägá Ãbrãyímĩ? Ãbrãyímĩ ĩlĩ ĩshí, ĩshíí kéné ádá nî gĩ ïlí tánẽ ïshí, á yĩŋí dĩyí úmü nî ꞌbî?”
54Yézũ ĭpï ãꞌdã, “Bïjã ꞌdéé, mä yẽné gŭrü ärä mâ, ká ärä mâ yää, ílĩ ëyí ă yãꞌdá ẽꞌdẽ ꞌdĩ. Bẽbé mâ ꞌdéé, má yĩyí kábã ëté nî Mbájá ärä ïgí ã kã nëë, ëté ká yẽné gŭrü ärä mâ. 55Kpíí ꞌdéé, mókõ ëté máná ꞌdĩ kã nëë, mókö ëté mäná mïshí. Ká ádá ꞌdéé mïyí mókö ëté mäná ꞌdĩ yää, mä ndãꞌdá bẽbé kḷëzë tá ãyá ïgî. Ĩshíí nëë, mókö ëté mäná mïshí, ĩshíí mä yãḷã ũŋgú mäpá dãꞌbã ádá ŋgá áyä nî. 56Kóshó ïgí Ãbrãyímĩ ãḷã kõbó kélẽ úgú, ká ádá gökõ úgú ë ꞌdéé, mä ndõjõ ẽꞌdẽ ã kã, õkõ ëté úgú ãsh ĩshí, ĩshíí kõbó kélẽ úgú õjõ ãḷã ëtê.”
57Ĩshíí Yũwúdũ nî gĩ ïpĩ bï ëté äꞌdã, “Bă ríní áshá ŋgá áyä ĩ kĩgí ílĩ gũfũ rŏmó lẽmbẽ kpú ríní ꞌdĩ kã nëë, á yĩyí ókö Ãbrãyímĩ ĩshí ãyá ꞌdë?”
58Ĩshíí Yézũ ĭpï bï ïgï ãꞌdã, “Räyä ádá nî ãtâ, ká úgú ë ꞌdéé, käkã Ãbrãyímĩ dóꞌbó ꞌdĩ kã nëë, mä ẽꞌdẽ.” 59Ĩshíí ká löwó ë ꞌdéé, kögó ádá yãŋgâ kã nëë, ëŋgẽ ãŋbã ká ádá grösó ëté ẽꞌdẽ, ĩshíí nëë, Yézũ ĭtï ärä nẽ, ĩshíí ẽḷẽ ẽshẽ áyä ïgï, ĩshíí ãŋã ẽshẽ dãzá Mömö ká Mbájä.
Currently Selected:
:
Highlight
Share
Copy
Want to have your highlights saved across all your devices? Sign up or sign in
© 2019 Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.