Luku Va Kenuna Tuturi Ghinina Buka Iahi
Va Kenuna Tuturi Ghinina Buka Iahi
Ia Ponoena Va Fafahaka Ghini Buka Iahi Ka Luku
Luku neke kangavina Buka Nonomoho Ta Veha iahi nia ia Buka Ghidi Ira Riva Ka Ira Mane Nonomoho, e ghua. Ka ira rodana buka Nonomoho Ta Veha mu, Ia Buka ka Luku lamu ta toraina soduna nia ta toraina hokoto va vehana e ghua, ka ira tuturi nia va fafahaka e ghua. Luku ne tuturi ghini ia pagusu ka Zisas, ia urahana manei nia ia tatanigaina au doli ka manei e ghua. Ianimu tuna ghe ne kangava hinae va vehari nga tuna Luku ghinina ia riva beana, ia lemena nia ia tetuleghu ka Zisas, e ghua. Manei ne tuturi ghini ia ngiburuna nodi va hohoghona ka Zisas keha nonira, taremehana tuturi ghini harona ia ngiburuna vari goragora ka ira keha noni. Luku ne kahe kavei taghe ia tetuleghu ka Zisas mu e va podoli ia vatovato ka God ta age ghuduvuna ghatu, “mala haduri ta hio va dolirira ghu ira ta ghahe va zea” (Lk 19:10).
Hei Neke Kangavina Buka Iahi
Luku neke kangavina mu buka Nonomoho Ta Veha iahi ka manei nia ia Buka Ghidi Ira Riva Ka Ira Mane Nonomoho e ghua, neke vanani laono Teofilasi ia mane ta toraina va vonavonai maneri. Haeba Teofilasi lamu bana neke torai tabararina mu ia Buka ka Luku nia ia Buka ka Ira Riva e ghua ka ia fafata riva ghidi.
Luku mu kaike dokita ka Giriki idi neke noni Ziu haroma ghu bana, ghe haeba hohoghonana mu manei deo ma bana nga ge noni Ziu ghu. Luku ghe Polo mu, palu mane dike vari baere va veha dike ghahe varighara ghu. Luku neke au taremehana haroma Polo ka ia kusu haghele pipiligana manei aianihi Romu. (Fini Kol 4:14; Filimoni 24.) Geta ghua ghu ka ira fafata ta lelemeana ghe, manei neke toka ghini haroma Polo. Ka ia va paluna fafata auna Polo ka pipiliga aianihi Romu, Polo neke kakangava ghua iahi, “Luku lama ne au taremehaguna ara,” neke ghua. (Fini 2 Tim 4:11.)
Ka ia tuturina meha ia kiloau ne kaheina, Luku mu e boka tanina mo aianihi Anitioko ka ia Babarana Siria. Haeba manei mu kaike mane Giriki mala vari tuhu bana nga, neke dokita vanadi ghu ma keha fototatamanadi Romu dike vuhai age va kavei ghu. Ta va hohoghonaina ghu maneri mu, manei e deo ghe geke varihio ghu nia neke to age 84 komuhuna ka ia fafata lemena, e ghua.
Fafata Neke Kangavina
E nona au ka 58-63 komuhu leghuna ia urahana Zisas mu (A.D. 58-63) kangavina Luku buka iahi. Luku neke kusu kangavi buka iahi, ghe neke kangavi nga ia Buka Ghidi Ira Riva Ka Ira Mane Nonomoho. E boka mo haroma neke kangavina manei aianihi Sesaria ani Isiraeli ka ia fafata auna Polo palu komuhu ka pipiliga aianimu, kenuna lao ma ia fafata mala hio laoi maneri manei aianihi Romu malana ia va kenuna haghele pipiliga ka manei aianimu. Haeba ka giliodi palu komuhu irahi lamu neke ghahe lao mehana Luku ani Isiraeli neke turi taremehadira ghu ira dike fini hibadiro tuturi ta kangavari irahi ka buka iahi.
Torai Papataidi Nganganara Ka Buka Iahi
Luku eka finiri mo taghonai leghutau dike dufu ta au irahi ka bukana. Ne ghua mo ianimu ghe, vununa neke dokitao lamu manei, neke toraina banabana ghu ta mala turi taremehadira ira noni dike fini hibadiro leghutau irahi, mala hio va veharira ira turi ta toraina lotoro. Leghuna hadu kave va vehari vahina leghutau nga ghe, neke kangava hinaeri nga tuna, pata ghidi va veha hinaena leghurira ira fafata dufu mehadi.
Luku neke va fafahaki taghe leghutau dike dufuro, ta au ghu ka buka iahi nia ka ia Buka Ira Riva e ghua mu, va ghorevuradi ira dike kahe kenuriro ka ia Naiungene Sepa nia ira neke kahe kenuriro Zisas e ghua. Manei neke riva ghini haro iahi edi mala avohi ghu ira noni, ta hohoghonana mamu turi iahi. Manei neke riva ghini haro molamo iahi e mala va podoli ghu taghe leghuina Zisas mu, eka foforuna va hohoghona ghu, nga pagusuna lao ma ia va hohoghona ta vanani lao ia God ka ira Ziu; ia God ka Ebarahamu, Aesake nia Zekopu, e ghua.
Luku neke va fafahaki ia aꞌauna ia soloso Isiraeli nia ira au doli ka ira noni Ziu, niala va kakadolo ngengene Erameiki harona ka Giriki e ghua, mala edi boka va fafahaka ghu ira noni taka Ziu ghu. Luku neke kangavi buka iahi nia ia Buka Ghidi Ira Riva Ka Ira Mane Nonomoho, e ghua, mala ira noni edi avohi ghu Zisas mu neke meha mala hio va doliri leghu noni nga, ira Ziu nia ira taka Ziu ghu, e ghua.
Ka ia Buka Luku mu e au haroma ira tehi tuturi ta au haro la ka ira Buka Nonomoho Ta Veha Matiu ghe Maki. Kehanani mu, e nona fotana ka ira leghu tuturi ta au nga ka ia giliona buka Luku mu, e au ma ka Luku lama. Manei neke toraina turi ghini va veha ia va nonoghana ghaghahe ka Zisas sipa Galili ta lao ghu Zerusalemu. Ka pagahaina iahi mu e au ira ungene talevara ka Zisas ta deo gedi au ghu ka ira keha Buka Nonomoho Ta Veha. Luku ne turi kave va vehai haro molamo ia riva beana ka Zisas ka ira noni ta kuma, ka ira fotati nia ka ira ta sokeri ira noni e ghua. Ka ia Buka Luku e tehi fuludu laoni molamo ira tuturi ghini ia tarai, taremehadi keha vitu fafata tarai ka Zisas ta deo ge kangava hinaeri ghu ka ira keha Buka Nonomoho Ta Veha.
Ira Mane Ginitaukeladi Romu Ka Ia Fafatana Ia Foforuna Naiungene
Agusitasi (27 B.C.-A.D. 14)
Manei neke kahe va gigimai ia taho noni, neke va ghahe laoriro Zosepu ghe Mere ani Betilehemu (Lk 2:1).
Taebiriasi (A.D. 14-37)
Zisas neke riva ghini ia riva beana ka manei, dike tupila ghini ghu ka ia hekefalahata ka ia fafata kopu manei (Lk 3:1; 20:22, 25; 23:2; Zn 19:12, 15).
Kaligula (A.D. 37-41)
Kaladiasi (A.D. 41-54)
Ka ia fafata tetu kopuna manei, neke au ia leghahai songe (Ira Riva 11:28). Manei neke va kahe ghidi ira noni Ziu ta ghahe kainina Romu. Akuila ghe Pirisila dike holara taremehadi haroma (Ira Riva 18:2).
Nero (A.D. 54-68)
Manei neke ngovalari ira noni kiloau, neke atunguri ghu Polo ghe Pita. Nero mu ia mane ginitaukela, ka neke la fanga va malumuno Polo, mala hio vonaina taghonai ka vari sukutuai (Ira Riva 25:8, 10-12, 21; 26:32; 27:24; 28:19).
Galaba (A.D. 68-69)
Oto (A.D. 69)
Vitelisi (A.D. 69)
Vesipasiani (A.D. 69-79)
Manei neke va nodori ira noni Ziu ta magarina ia kopu ka taghona, nia ia tuunamane taghona. Taetusi mu ia neke huario ia Sugana God ani Zerusalemu ka A.D. 70, (70 komuhu leghuna ia dolina Zisas).
Ira Pagusu Ka Zisas
Matiu ghe Luku haro edi kangava hinaeri ira pagusu ka Zisas, ghe edi ke turi ghidi kave va veha ira sopai pagahaidi ira pagusu. (Fini Mt 1:1-17; Lk 3:23-38.) Matiu mu e pata ghini leghu lao ka Ebarahamu ia pagusu ka Zisas, nga Luku mu e ke pata ghini leghu lao ka Adamu ia pagusu. Matiu mu e kakangava ghini ia pagusu ka Zosepu, ia pagusu ta leghui ia vetula. Luku mu ne kakangava ghini ia pagusu ka Mere ia ta leghui ia tia vuhana meha. Mere ghe Zosepu haro dike pagusu meha ka Deveti ka ira sopai tia vuhadi meha.
Ia Tatanigaina ia Pagusu
Sipa ka Adamu (Lk 3:38) dufu ghu ka Ebarahamu (Mt 1:1-2; Lk 3:34) dufu ghu ka Deveti (Mt 1:6; Lk 3:31)
Ia Pagusu ka Zosepu
Sipa ka Deveti dufu ghu ka Solomone (Mt 1:6-7) dufu ghu ka Zosepu (Mt 1:16)
Ia Pagusu ka Mere
Sipa ka Deveti dufu ghu ka Natani (Lk 3:31) dufu ghu ka Mere (Lk 3:23)
Ira Papataidi Tuturi Ka Giliona Buka Iahi Luku
1. Va Kenuna Pagahaina: Ia Tuuna ia Noni ne va podolo kavei 1:1–4:13
a. Fafahakanana ghe neke kangavi nga Luku buka iahi nia heve neke ghua kangavina manei 1:1-4
b. Heve neke dufuna ghe neke uraha nga Zisas 1:5-56
c. Heve neke dufuna ka ia urahana Zisas 1:57–2:38
d. Heve neke dufuna ka ia fafata rekahana Zisas 2:39-52
e. Heve neke dufuna ghe neke podolo taghe Kraes Ia Va Doli neke ghua nga Zisas 3:1–4:13
2. Va Paluna Pagahaina: Ia riva beana ka ia Tuuna ia Noni 4:14–9:50
a. Ia podolo taghe Kraes Ia Va Doli ka Zisas 4:14-30
b. Zisas ne va podoli ia mana ka manei 4:31–5:28
c. Zisas ne va fafahaki heve ne vato mala riva ghinina manei 5:29–6:49
d. Ia nonomohona Zisas ne ongaha 7:1–9:50
3. Va Litona Pagahaina: Ia Tuuna ia Noni di sokei 9:51–19:27
a. Ia goragorai Zisas ne ngiburu 9:51–11:54
b. Ira vari va kakahei ka Zisas 12:1–19:27
4. Va Rodanana Pagahaina: Ia Tuuna ia Noni di tupila ghini ka ia hekefalahata nia ia tetuleghu ka ia leme 19:28–24:53
a. Ia va nonoghana kolabana ka Zisas 19:28–23:56
b. Zisas ne va podoli taghonai mu Kraes ta ghuana 24:1-53
S'ha seleccionat:
Luku Va Kenuna Tuturi Ghinina Buka Iahi: kji
Subratllat
Comparteix
Copia
Vols que els teus subratllats es desin a tots els teus dispositius? Registra't o inicia sessió
© 2022, Islands Bible Ministries. All rights reserved.