<div class="version vid1364 iso6393cym" data-vid="1364" data-iso6393="cym">
    <div class="book bkPSA">
        <div class="chapter chINTRO1" data-usfm="PSA.INTRO1">
            <div class="imt"><span class="content">Salmau C&#226;n Newydd</span></div><div class="imt3"><span class="content">Gwynn ap Gwilym</span></div><div class="imt2"><span class="content">RHAGAIR</span></div><div class="ip"><span class="content">Ymateb yw&#8217;r llyfr hwn i&#8217;r g&#373;yn mai adrodd, yn hytrach na llafarganu, y salmau a&#8217;r cantiglau y mae&#8217;r mwyafrif mawr o gynulleidfaoedd Cymraeg yr eglwysi bellach. Yn &#244;l rhai, y rheswm am hynny yw na chyhoeddwyd eto fersiwn pwyntiedig o&#8217;r salmau a&#8217;r cantiglau yn Y Beibl Cymraeg Newydd, ac mai chwithig i gynulleidfa yw gwrando ar ddarlleniadau mewn Cymraeg cyfoes ond gorfod mynd yn &#244;l at yr hen gyfieithiad i ganu&#8217;r salm. Yn &#244;l y ddadl hon, heb fersiwn pwyntiedig nid oes dewis ond adrodd y salmau. Myn eraill fod cynulleidfaoedd bellach yn ystyried llafarganu yn y dull traddodiadol yn feichus. Mewn llawer man rhoddwyd y gorau ers blynyddoedd i&#8217;r arfer o siantio hyd yn oed salmau Beibl William Morgan, ac mae&#8217;n amheus a fyddai cynulleidfaoedd yn barod i ddysgu siantio salmau&#8217;r Beibl Cymraeg Newydd. Yn &#244;l y rhai sy&#8217;n dadlau fel hyn, yr unig ffordd o gael cynulleidfaoedd i ganu&#8217;r salmau unwaith eto yw darparu fersiwn mydryddol cyfoes, fel y gwnaed, gyda chryn lwyddiant, yn Saesneg. A dyna yw bwriad y llyfr hwn.</span></div><div class="ip"><span class="content">Yr oedd dwy ffordd bosibl o fynd o&#8217;i chwmpas hi. Yn gyntaf, llunio caneuon a oedd wedi eu seilio&#8217;n fras ar them&#226;u&#8217;r salmau, fel y gwnaed, er enghraifft, yn llawer o&#8217;r deunydd a geir yn Psalms for Today and Songs from the Psalms, Hodder &amp; Stoughton, 1990. Yn ail, ceisio mydryddu&#8217;r salmau, gan gadw mor agos ag a oedd yn bosibl, o ystyried cyfyngiadau mydr ac odl, at destun y Beibl Cymraeg Newydd. Yr ail ffordd a ddewiswyd yma.</span></div><div class="ip"><span class="content">Y cwestiwn nesaf oedd cwestiwn y mesur. Fel y gwyddys, fe ddefnyddiodd Edmwnd Prys, y cyhoeddwyd ei Salmau C&#226;n seiliedig ar Feibl William Morgan yn 1621, y mesur y daethpwyd i&#8217;w adnabod wedyn fel mesur salm ar gyfer pob un ond pedair o&#8217;r salmau. Ar gyfer y casgliad hwn, penderfynwyd amrywio llawer mwy ar y mesurau, fel na chyfyngid cynulleidfaoedd i ryw lond dwrn o donau a oedd yn ffitio un mesur yn unig. Buwyd yn chwarae &#226;&#8217;r syniad o gomisiynu tonau newydd, ond gwrthodwyd y syniad hwnnw am y tybid y byddai cynulleidfaoedd yn amharod i&#8217;w dysgu, a lluniwyd y Salmau C&#226;n Newydd, felly, i&#8217;w canu ar donau cyfarwydd. Wrth ddewis mesurau, yr egwyddor gyffredinol oedd chwilio am donau bywiog ar gyfer salmau llawen neu fuddugoliaethus, a thonau arafach a thawelach ar gyfer salmau mwy myfyrgar neu drist. Awgrymir t&#244;n arbennig uwchben pob salm.</span></div><div class="ip"><span class="content">Mater arall a fu dan ystyriaeth oedd gofynion Llithiadur Yr Eglwys yng Nghymru, lle y penodir salmau i&#8217;w defnyddio&#8217;n ddyddiol dros gyfnod o dair blynedd, a&#8217;u rhannu, yn achos salmau hirion, yn adrannau hwylus. Er enghraifft, ar Sul y Pentecost ym Mlwyddyn C y salm yn y prif wasanaeth yw </span><span class="content">Salm 104:24-34</span> a <span class="content">35b</span><span class="content">, yn yr ail wasanaeth </span><span class="content">Salm 36:5-10</span><span class="content"> a </span><span class="content">Salm 150</span><span class="content">, ac yn y trydydd gwasanaeth </span><span class="content">Salm 33:1-12</span><span class="content">. Buwyd yn ystyried y posibilrwydd o fydryddu&#8217;r adrannau a osodir yn y Llithiadur, ddydd ar &#244;l dydd dros dair blynedd y cylch, ond gwrthodwyd hynny am y byddai&#8217;n llafur beichus iawn. Yr hyn a geir yma, felly, yw mydryddiad o bob un salm yn ei chyfanrwydd. Nodwyd ar ymyl y ddalen rif yr adnodau cyfatebol yn y Beibl Cymraeg Newydd, fel y gall y sawl a fynno ddilyn Llithiadur Yr Eglwys yng Nghymru deilwra fel y bo&#8217;r galw.</span></div><div class="ip"><span class="content">Er mai dilyn testun y Beibl Cymraeg Newydd oedd y bwriad, fe gadwyd llygad yn gyson hefyd ar destun y </span><span class="it"><span class="content">Biblia Hebraica Stuttgartensia</span></span><span class="content">, ac, ar dro, ceisiwyd cyfleu rhywfaint yn ychwaneg o naws yr Hebraeg gwreiddiol. Un enghraifft yw </span><span class="content">Salm 42:4</span> a <span class="content">5</span><span class="content">, ac adnod gyfatebol yn </span><span class="content">Salm 43:5</span><span class="content">. Yn 42:4 digwydd yr enw Hebraeg </span><span class="it"><span class="content">h&#257;m&#244;n</span></span><span class="content">, a gyfieithir yn Y Beibl Cymraeg Newydd yn &#8216;torf&#8217;. Yn 42:5 a 43:5 digwydd y ferf teh emi, sy&#8217;n dod o&#8217;r un gwreiddyn &#226;&#8217;r enw </span><span class="it"><span class="content">h&#257;m&#244;n</span></span><span class="content">, ac a gyfieithir yn y Beibl Cymraeg Newydd yn &#8216;mor gythryblus [wyt]&#8217;. Yn y fersiwn mydryddol hwn defnyddiwyd y gair &#8216;tyrfa&#8217; yn lle &#8216;torf&#8217; yn 42:4, a&#8217;r ferf &#8216;na thyrfa&#8217; yn lle &#8216;mor gythryblus [wyt]&#8217; yn 42:5 a 43:5, gan amcanu, trwy hynny, at gyfleu&#8217;r chwarae ar eiriau sy&#8217;n ymhlyg yn y testun Hebraeg. Fodd bynnag, bu ceisio dilyn cynllun acrostig </span><span class="content">Salm 119</span><span class="content">, a&#8217;i dwy adran ar hugain yn cyfateb i ddwy lythyren ar hugain yr wyddor Hebraeg, a phob adnod ym mhob adran unigol yn dechrau &#226;&#8217;r un llythyren, yn ormod o sialens! Llwyddwyd, serch hynny, i gynnwys ym mhob cwpled, fel y gwneir ym mhob adnod o&#8217;r gwreiddiol, yn yr Hebraeg ac yng nghyfieithiad y Beibl Cymraeg Newydd, ryw air neu&#8217;i gilydd yn dynodi &#8216;cyfraith&#8217; Duw.</span></div><div class="ip"><span class="content">Cymerodd y gwaith dair blynedd i&#8217;w gwblhau. Rwy&#8217;n ddiolchgar i Archesgob Cymru, y Parchedicaf Ddr Barry Morgan, am ganiat&#225;u imi yn ystod y cyfnod hwnnw dri mis i ffwrdd o&#8217;m dyletswyddau fel Swyddog Iaith Yr Eglwys yng Nghymru i ganolbwyntio ar y prosiect. Bu hynny&#8217;n gymorth mawr. Mawr yw fy nyled hefyd i Bethan Mair, golygydd Gwasg Gomer, am weld gwerth yn y llyfr, ac i argraffwyr y Wasg am y gwaith ardderchog a wnaethant arno. Rwy&#8217;n ddyledus iawn yn ogystal i Ymddiriedolaeth Isla Johnston ac Ymddiriedolaeth Ann a Margaret Eilian Owen. Heb eu cefnogaeth hael hwy, mae&#8217;n amheus a fyddai&#8217;r llyfr wedi gweld golau dydd.</span></div><div class="ip"><span class="content">Y gobaith yw y bydd y Salmau C&#226;n Newydd hyn yn ddealladwy ac yn ganadwy, ac yr ystyrir eu bod hefyd yn glynu&#8217;n rhesymol agos at destun y Beibl Cymraeg Newydd. Wrth y tri maen prawf hyn y mae mesur eu llwyddiant, a&#8217;u gwerth i gynulleidfaoedd Cymraeg yr eglwysi.</span></div><div class="ib"></div><div class="ip"><span class="content">Gwynn ap Gwilym</span></div><div class="ipr"><span class="content">Pentecost 2007</span></div>
        </div>
    </div>
</div>

Salmau Cân Newydd
Gwynn ap Gwilym
RHAGAIR
Ymateb yw’r llyfr hwn i’r gŵyn mai adrodd, yn hytrach na llafarganu, y salmau a’r cantiglau y mae’r mwyafrif mawr o gynulleidfaoedd Cymraeg yr eglwysi bellach. Yn ôl rhai, y rheswm am hynny yw na chyhoeddwyd eto fersiwn pwyntiedig o’r salmau a’r cantiglau yn Y Beibl Cymraeg Newydd, ac mai chwithig i gynulleidfa yw gwrando ar ddarlleniadau mewn Cymraeg cyfoes ond gorfod mynd yn ôl at yr hen gyfieithiad i ganu’r salm. Yn ôl y ddadl hon, heb fersiwn pwyntiedig nid oes dewis ond adrodd y salmau. Myn eraill fod cynulleidfaoedd bellach yn ystyried llafarganu yn y dull traddodiadol yn feichus. Mewn llawer man rhoddwyd y gorau ers blynyddoedd i’r arfer o siantio hyd yn oed salmau Beibl William Morgan, ac mae’n amheus a fyddai cynulleidfaoedd yn barod i ddysgu siantio salmau’r Beibl Cymraeg Newydd. Yn ôl y rhai sy’n dadlau fel hyn, yr unig ffordd o gael cynulleidfaoedd i ganu’r salmau unwaith eto yw darparu fersiwn mydryddol cyfoes, fel y gwnaed, gyda chryn lwyddiant, yn Saesneg. A dyna yw bwriad y llyfr hwn.
Yr oedd dwy ffordd bosibl o fynd o’i chwmpas hi. Yn gyntaf, llunio caneuon a oedd wedi eu seilio’n fras ar themâu’r salmau, fel y gwnaed, er enghraifft, yn llawer o’r deunydd a geir yn Psalms for Today and Songs from the Psalms, Hodder & Stoughton, 1990. Yn ail, ceisio mydryddu’r salmau, gan gadw mor agos ag a oedd yn bosibl, o ystyried cyfyngiadau mydr ac odl, at destun y Beibl Cymraeg Newydd. Yr ail ffordd a ddewiswyd yma.
Y cwestiwn nesaf oedd cwestiwn y mesur. Fel y gwyddys, fe ddefnyddiodd Edmwnd Prys, y cyhoeddwyd ei Salmau Cân seiliedig ar Feibl William Morgan yn 1621, y mesur y daethpwyd i’w adnabod wedyn fel mesur salm ar gyfer pob un ond pedair o’r salmau. Ar gyfer y casgliad hwn, penderfynwyd amrywio llawer mwy ar y mesurau, fel na chyfyngid cynulleidfaoedd i ryw lond dwrn o donau a oedd yn ffitio un mesur yn unig. Buwyd yn chwarae â’r syniad o gomisiynu tonau newydd, ond gwrthodwyd y syniad hwnnw am y tybid y byddai cynulleidfaoedd yn amharod i’w dysgu, a lluniwyd y Salmau Cân Newydd, felly, i’w canu ar donau cyfarwydd. Wrth ddewis mesurau, yr egwyddor gyffredinol oedd chwilio am donau bywiog ar gyfer salmau llawen neu fuddugoliaethus, a thonau arafach a thawelach ar gyfer salmau mwy myfyrgar neu drist. Awgrymir tôn arbennig uwchben pob salm.
Mater arall a fu dan ystyriaeth oedd gofynion Llithiadur Yr Eglwys yng Nghymru, lle y penodir salmau i’w defnyddio’n ddyddiol dros gyfnod o dair blynedd, a’u rhannu, yn achos salmau hirion, yn adrannau hwylus. Er enghraifft, ar Sul y Pentecost ym Mlwyddyn C y salm yn y prif wasanaeth yw Salm 104:24-3435b, yn yr ail wasanaeth Salm 36:5-10 a Salm 150, ac yn y trydydd gwasanaeth Salm 33:1-12. Buwyd yn ystyried y posibilrwydd o fydryddu’r adrannau a osodir yn y Llithiadur, ddydd ar ôl dydd dros dair blynedd y cylch, ond gwrthodwyd hynny am y byddai’n llafur beichus iawn. Yr hyn a geir yma, felly, yw mydryddiad o bob un salm yn ei chyfanrwydd. Nodwyd ar ymyl y ddalen rif yr adnodau cyfatebol yn y Beibl Cymraeg Newydd, fel y gall y sawl a fynno ddilyn Llithiadur Yr Eglwys yng Nghymru deilwra fel y bo’r galw.
Er mai dilyn testun y Beibl Cymraeg Newydd oedd y bwriad, fe gadwyd llygad yn gyson hefyd ar destun y Biblia Hebraica Stuttgartensia, ac, ar dro, ceisiwyd cyfleu rhywfaint yn ychwaneg o naws yr Hebraeg gwreiddiol. Un enghraifft yw Salm 42:45, ac adnod gyfatebol yn Salm 43:5. Yn 42:4 digwydd yr enw Hebraeg hāmôn, a gyfieithir yn Y Beibl Cymraeg Newydd yn ‘torf’. Yn 42:5 a 43:5 digwydd y ferf teh emi, sy’n dod o’r un gwreiddyn â’r enw hāmôn, ac a gyfieithir yn y Beibl Cymraeg Newydd yn ‘mor gythryblus [wyt]’. Yn y fersiwn mydryddol hwn defnyddiwyd y gair ‘tyrfa’ yn lle ‘torf’ yn 42:4, a’r ferf ‘na thyrfa’ yn lle ‘mor gythryblus [wyt]’ yn 42:5 a 43:5, gan amcanu, trwy hynny, at gyfleu’r chwarae ar eiriau sy’n ymhlyg yn y testun Hebraeg. Fodd bynnag, bu ceisio dilyn cynllun acrostig Salm 119, a’i dwy adran ar hugain yn cyfateb i ddwy lythyren ar hugain yr wyddor Hebraeg, a phob adnod ym mhob adran unigol yn dechrau â’r un llythyren, yn ormod o sialens! Llwyddwyd, serch hynny, i gynnwys ym mhob cwpled, fel y gwneir ym mhob adnod o’r gwreiddiol, yn yr Hebraeg ac yng nghyfieithiad y Beibl Cymraeg Newydd, ryw air neu’i gilydd yn dynodi ‘cyfraith’ Duw.
Cymerodd y gwaith dair blynedd i’w gwblhau. Rwy’n ddiolchgar i Archesgob Cymru, y Parchedicaf Ddr Barry Morgan, am ganiatáu imi yn ystod y cyfnod hwnnw dri mis i ffwrdd o’m dyletswyddau fel Swyddog Iaith Yr Eglwys yng Nghymru i ganolbwyntio ar y prosiect. Bu hynny’n gymorth mawr. Mawr yw fy nyled hefyd i Bethan Mair, golygydd Gwasg Gomer, am weld gwerth yn y llyfr, ac i argraffwyr y Wasg am y gwaith ardderchog a wnaethant arno. Rwy’n ddyledus iawn yn ogystal i Ymddiriedolaeth Isla Johnston ac Ymddiriedolaeth Ann a Margaret Eilian Owen. Heb eu cefnogaeth hael hwy, mae’n amheus a fyddai’r llyfr wedi gweld golau dydd.
Y gobaith yw y bydd y Salmau Cân Newydd hyn yn ddealladwy ac yn ganadwy, ac yr ystyrir eu bod hefyd yn glynu’n rhesymol agos at destun y Beibl Cymraeg Newydd. Wrth y tri maen prawf hyn y mae mesur eu llwyddiant, a’u gwerth i gynulleidfaoedd Cymraeg yr eglwysi.

Gwynn ap Gwilym
Pentecost 2007

Lyssna på Salmau Salmau Cân Newydd