<div class="version vid1289 iso6393wer" data-vid="1289" data-iso6393="wer">
 <div class="book bkJHN">
 <div class="chapter ch1" data-usfm="JHN.1">
 <div class="label">1</div><div class="s">K&#235;m Ng&#246;nte w&#235;w&#235;etaringtak om&#235;n sak or&#246;a</div><div class="p"> 1Ngaan pan&#235;&#235;r kut&#246;mre yang won wiaan K&#235;m Ng&#246;n pi wakaima. K&#235;m Ng&#246;n pi Anuturing wakaima. K&#235;m Ng&#246;n pi Anutu tap&#246;p. 2Ngaan pan&#235;&#235;r pi Anuturing w&#235;. 3Piarip&#246;k &#235;l epot pout ket &#235;auwaar. Om&#235;n nant kan na&#246;&#246;k&#235;laan naar&#246;&#246;n. Won, Anutu puuk K&#235;m Ng&#246;n piin maan om&#235;n &#235;l epot pout ket &#235;a. 4P&#235;l &#235;ak pim&#235;nt w&#235;w&#235; pepap p&#235;l saar&#235;&#235;n pim w&#235;w&#235; p&#246;tak omnar&#246; piin k&#246;n wiipen&#235;ak &#235;wa elnia. 5&#203;wa pepap pi &#235;wa elnieim w&#235;. P&#246;taan&#246;k koutak &#235;waat ngep naalm&#235;&#235;pan.</div><div class="p"> 6Om&#235;n namp Anutuuk wes m&#235;&#235;n or&#246;a yapinte Son. 7Pi &#235;wa p&#246;ta ng&#246;nte omnar&#246;en &#246;k maan &#235;wa pepap&#246;n k&#246;n wi kosang was&#235;p&#235;n&#235;ak or&#246;a. 8Son pi p&#246;p &#235;wa won&#246;p pi om &#235;wa pepap&#235; ng&#246;nte &#246;k ap&#235;n&#235;ak or&#246;a. 9&#203;wa pep k&#235; p&#246;p pi or&#246;ak yangerak&#235; om&#235;n pour&#246; &#235;wa elnia, w&#235; epop.</div><div class="p"> 10Anutu puuk K&#235;m Ng&#246;n piin maan puuk yangerak&#235; om&#235;nere omnant ket &#235;aup pitring w&#235;&#235;nak pit piin &#235;wat nas&#235;n wakaima. 11Pi pimt&#235; yang song&#246;ntak or&#246;ak w&#235;&#235;nak omnar&#246; pit piin ng&#246;ntre kar naalm&#235;&#235;n &#235;a. 12&#203;n om&#235;n ng&#246;ntre kar elm&#235;ak piin k&#246;n wi kosang wesaur&#246; tiar Yesuuk pim&#235;&#235;n ya&#246; niwas&#235;n w&#235; Anutuu kor&#246;ngre ru seim w&#235;. 13Tiar omnar&#246;a yaaul Anutuu kor&#246;ngre ru sak na&#246;n. &#203;lre pepar&#246; pit&#235;m kent&#246;&#246;k ma k&#246;n&#246;&#246;k p&#235;l na&#235;n. Anutu puuk elniin pim kor&#246;ngre ru seim w&#235;.</div><div class="p"> 14K&#235;m Ng&#246;n pi om&#235;n or&#246; r&#235;ak tenim tekrak w&#235;&#235;n ten pim &#235; rangiat&#246;n iteneimaut. Pi komre kolap elnieime&#235; ng&#246;n k&#235;&#235;t p&#235;&#235;n &#246;k niaimaup. Ten pim &#235; rangiat iteneima&#246; p&#246;t Anutuuk pim ru kop&#235;tap mena.</div><div class="p"> 15Son i yam&#235;aup pi ru p&#246;p&#235; song&#246;nten war wesak &#246;k m&#235;ak ep&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;Om&#235;n epop&#246;n ne ngaan ar&#235;n ep&#235;l &#246;k niiaut. &#8216;Om&#235;n nem &#235;n&#235;m yewais p&#246;p puuk&#235;&#235;r ka&#246;ap. Ne naar&#246;&#246;n wiaan pi wakaimaup.&#8217;&#8221; 16Pi komre kolap pepap yak tiar pour&#246; pim na&#235;laan komre kolap k&#235;sang&#235;n yaalniin nganngan weim w&#235;. 17P&#246;t tol &#235;&#235;nak? Anutuuk tiarim&#235;&#235;n tektek ng&#246;n&#246;t p&#235;&#235;n Moses pim moresi mowiin nina. P&#235;l &#235;autak Yesu Kristo puuk komre kolap niwesak ng&#246;n k&#235;&#235;t tekeri wes nina. 18Om&#235;n namp&#246;k Anutuun itnaangk&#235;ntak pim Ruup pimtok&#235;&#235;r Pepapring w&#235;aup. P&#246;taan&#246;k Pepap&#235; song&#246;nte war wesak tiar&#235;n &#246;k yenia.</div><div class="s">Son i yam&#235;aup&#246;k war wesak m&#235;&#235;a</div><div class="r">(Matiu 3:1-12; Maak 1:1-8; Luk 3:1-18)</div><div class="p"> 19Yuta ngarangk Yerusalem kak w&#235;aur&#246; pit Anutuun kiri ar yaa&#246; nar&#246;ere Liwai ng&#246;n&#235;n om&#235;n nar&#246; Son&#235; na&#235; wes m&#235;&#235;n s&#235; ep&#235;l p&#235;lp&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;Ni tal&#235;p?&#8221; 20P&#235;l maan Son pi ngep na&#235;n war wesak ep&#235;l &#246;k m&#235;&#235;a. &#8220;Ne Ya&#246; M&#235;&#235;aup, Kristo won.&#8221; 21P&#235;l maan pit piin kaalak ep&#235;l p&#235;lp&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;&#203;n ni Anutuu tektek ng&#246;n yaa&#246; omnamp Elia ma?&#8221; P&#235;l maan pi wonwon m&#235;&#235;a. P&#235;l maan pit kaalak ep&#235;l p&#235;lp&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;Ma ni Anutuu tektek ng&#246;n yaa&#246; omnamp tenim kor wakaima p&#246;p ma?&#8221; P&#235;l maan pi kaalak wonwon m&#235;&#235;a. 22P&#235;l maan pit ep&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;&#203;n ni tal&#235;p? Tenim wes nim&#235;aur&#246;en s&#235; &#246;k menaan. Nim song&#246;nten &#246;k nia. Nimtok nimt&#235;&#235;n tal&#235;p yam&#235;&#235;aup?&#8221; 23P&#235;l maan Son puuk ep&#235;l m&#235;&#235;a.</div><div class="q">&#8220;Ne yang pultak w&#235; ng&#246;n &#235;ak ep&#235;l yaaup.</div><div class="q">&#8216;Ak&#246;p&#235;&#235;n kan&#246; ng&#235;se&#235;.&#8217;</div><div class="m">Ngaan&#235;&#235;r Anutuu tektek ng&#246;n yaa&#246; omnamp Aisaia pim tektek ng&#246;n &#235;a p&#246;t nem na&#235; k&#235; yaar&#246;.&#8221; 24P&#235;l maan om&#235;n wes m&#235;aur&#246;a na&#235;aan Parisi ng&#246;n&#235;n om&#235;n nar&#246; pit piin ep&#235;l p&#235;lp&#235;l m&#235;&#235;a. 25&#8220;Ni Kristo won, ma ni Elia won ma ni Anutuu tektek ng&#246;n yaa&#246; omnamp tenim kor wakaima p&#246;p won &#235;&#235;n p&#246;t ni tol &#235;&#235;nak omnar&#246; i yam&#235;aup?&#8221; 26P&#235;l maan Son pi ep&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;Ne omnar&#246; i yaaptaring yam&#235;aup. &#203;n om&#235;n namp arim tekrak w&#235;&#235;n itnaangk&#235;n w&#235;. 27Ne utpet epop&#246;k yok pangk pim ing kor&#246;tepar wii nemowilngan.&#8221;</div><div class="p"> 28Yotan i pouuk Petani kak Son pim omnar&#246; i m&#235;a lup p&#246;tak ng&#246;n p&#246;t or&#246;a.</div><div class="s">Yesu Anutuu S&#235;ps&#235;p Ruup</div><div class="p"> 29&#203;lpam&#246;k Son pi itna p&#246;t Yesu yewais&#235;n itenak ep&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;Itene&#235;. &#203;ngkop Anutuu S&#235;ps&#235;p Ruup. Kiri ar yaaur&#246; s&#235;ps&#235;p ruur&#246; Anutuuk omnar&#246;a ket&#246;t won was&#235;p&#235;n&#235;ak pit kiri ar &#235; ya&#235; &#246;k tap&#235;l Anutuuk tiar omnar&#246;a ket&#246;t puuk won niwas&#235;p&#235;n&#235;ak wes m&#235;&#235;n or&#246;aup. 30Om&#235;n pipop&#246;n&#246;k ne ngaan ep&#235;l niiaut. &#8216;Om&#235;n nem &#235;n&#235;m yewais p&#246;p puuk&#235;&#235;r ka&#246;ap. Ne naar&#246;&#246;n wiaan pi wakaimaup.&#8217; 31Nem&#235;ntta piin k&#246;p&#235;l&#235;p. P&#235;l &#235;autak ar Israel omnar&#246; piin &#235;wat s&#235;n&#235;ak i yanim&#235;.&#8221; 32-33P&#235;l niak Son pi ep&#235;l yenia. &#8220;Neenta k&#246;p&#235;l w&#235;&#235;nak Anutuu omnar&#246; i mom&#235;&#235;m&#235;ak neeaup&#246;k ep&#235;l neeaut. &#8216;Ni om&#235;n namp i yemom&#235;&#235;n Ng&#235;&#235;ngk Pul&#246; ir&#235; rangk ngentiak &#246;pna puop&#246;k omnar&#246; Ng&#235;&#235;ngk Pul&#246; mom&#235;&#235;mpnaap.&#8217; P&#235;l neaan ne itaangk&#235;n Ng&#235;&#235;ngk Pul&#246; int ek&#235;p&#235; &#246;k sak kut&#246;mweriaan ir&#235; pim rangk ngentiak w&#235;a. 34Ne p&#246;ten itenak war wes niamaan. Yaap, epop Anutuu Ruup.&#8221;</div><div class="s">Yesuuk ru kong nent koira</div><div class="p"> 35&#203;lpam&#246;k Son pim ru naarring w&#235; 36itaangk&#235;n Yesu kan yes&#235;n ep&#235;l &#246;k yenia. &#8220;Itene&#235;. &#203;ngkop Anutuu S&#235;ps&#235;p Ruup.&#8221; 37P&#235;l niaan tenip kat wiak Yesuu &#235;n&#235;m saut. 38P&#235;l &#235;&#235;n Yesu kaip ti itaangk&#235;n tenip pim &#235;n&#235;m yes&#235;n itenak ep&#235;l p&#235;lp&#235;l yenia. &#8220;Arip or&#246;p w&#235; yewais?&#8221; P&#235;l niaan tenip ep&#235;l p&#235;&#235;l m&#235;&#235;aut. &#8220;R&#235; yanuulaup, ni ka taltak w&#235;aup?&#8221; 39P&#235;l maan Yesuuk tenip&#246;n ep&#235;l yenia. &#8220;Arip wais itene&#235;.&#8221; P&#235;l niaan tenip piiring s&#235; ka w&#235;auten itenak k&#235;t taptak piiring w&#235; ka uraut. Tenip wiap kan 4 kilok saut p&#246;taan&#246;k.</div><div class="p"> 40Yokot Son pim ng&#246;nte kat wiak neering Yesuu &#235;n&#235;m sa p&#246;p&#235; yapinte Entru, Saimon Pita pim nangap. 41Pi te&#235;ntom s&#235; pim nan&#235;p Saimon koirak ep&#235;l &#246;k m&#235;&#235;a. &#8220;Tenip Anutuu Ya&#246; M&#235;&#235;aup Kristo koirak itenaut.&#8221; 42P&#235;l m&#235;ak Entruuk Saimon koirak Yesuu na&#235; waisa. P&#235;l &#235;&#235;n Yesuuk Saimon piin itenak ep&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;Ni Saimon, Son&#235; ruup. Ne nim yapinte Sipas yeniak.&#8221; Yapin Sipas p&#246;tere Pita p&#246;tepar tiarim ng&#246;ntak k&#235;l.</div><div class="s">Yesuuk Pilipre Nataniel koira</div><div class="p"> 43&#203;lpam&#246;k Yesu pi Kalili yangerak&#235; s&#235;p&#235;n&#235;ak k&#246;n wia. P&#235;l &#235;ak itaangk&#235;n Pilip w&#235;&#235;n ep&#235;l &#246;k m&#235;&#235;a. &#8220;Ni nem ruur&#246;aring w&#235;.&#8221; 44Pilip pi Entruure Pita piarpim ka song&#246;nte Pesaita p&#246;rekaan&#235;p. 45Pilip pi s&#235; Nataniel koirak ep&#235;l &#246;k m&#235;&#235;a. &#8220;Ngaan&#235;&#235;r Anutuuk ng&#246;n kosang&#246;t Moses mangk&#235;n ret&#235;ng &#235;&#235;re tektek ng&#246;n yaaur&#246;a ret&#235;ng &#235; p&#235;l &#235;aut kat wieim p&#246;p ten koiraut. P&#246;p Yesu Yosep pim ruup Nasaret kakaan&#235;p.&#8221; 46P&#235;l maan Nataniel pi ep&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;Om&#235;n ompyaup ke p&#235;l&#235;p Nasaret kakaan naar&#246;&#246;panpe.&#8221; P&#235;l maan Pilip&#246;k ep&#235;l m&#235;&#235;a. &#8220;Wais itaamp&#235;&#235;n.&#8221; 47P&#235;l m&#235;ak Pilip Nataniel koirak Yesu pim na&#235; wais&#235;n itenak pim song&#246;nten ep&#235;l yenia. &#8220;Om&#235;n yewais &#235;ngk&#246;p pi yaap Israel om&#235;n yaap&#246;p. Pi mor&#246;k&#246;t won&#246;p.&#8221; 48P&#235;l yeniaan Nataniel pi Yesuun ep&#235;l yema. &#8220;Ni tol &#235;ak nem song&#246;nten &#235;wat w&#235;&#235;n?&#8221; P&#235;l maan Yesuuk ep&#235;l yema. &#8220;Pilip&#246;k ng&#246;n neniaan wiaan ni kem song&#246;ntak w&#235;&#235;n itenaut.&#8221; 49P&#235;l maan Nataniel kangiir ep&#235;l m&#235;&#235;aut. &#8220;O r&#235; yanuulaup. Ni Anutuu Ruup. Ni Israel omnar&#246;a om&#235;n omp ak&#246;p.&#8221; 50Maan Yesuuk kangiir ep&#235;l &#246;k yema. &#8220;Kem song&#246;ntak w&#235;&#235;n nem itnak niia&#246; kot taptaan k&#246;n wi kosang yenewas&#235;n. P&#246;taan&#246;k &#235;n&#235;mak om&#235;n ka&#246;at or&#246;&#246;n itaamp&#235;&#235;t.&#8221; 51P&#235;l m&#235;ak Yesuuk kaalak rangk ep&#235;l yema. &#8220;Ne yaap pan niamaan. &#203;n&#235;mak ar itaangk&#235;n kut&#246;mwer kan t&#235;&#235;n Anutuu ensel&#246;r&#246; Om&#235;n K&#235;&#235;p nem na&#235; isak yeiraan itaampun&#235;&#235;t.&#8221;</div>
 </div>
 </div>
</div>

Ngaan panëër kutömre yang won wiaan Këm Ngön pi wakaima. Këm Ngön pi Anuturing wakaima. Këm Ngön pi Anutu tapöp. Ngaan panëër pi Anuturing wë. Piaripök ël epot pout ket ëauwaar. Omën nant kan naöökëlaan naaröön. Won, Anutu puuk Këm Ngön piin maan omën ël epot pout ket ëa. Pël ëak pimënt wëwë pepap pël saarëën pim wëwë pötak omnarö piin kön wiipenëak ëwa elnia. Ëwa pepap pi ëwa elnieim wë. Pötaanök koutak ëwaat ngep naalmëëpan.
Omën namp Anutuuk wes mëën oröa yapinte Son. Pi ëwa pöta ngönte omnaröen ök maan ëwa pepapön kön wi kosang wasëpënëak oröa. Son pi pöp ëwa wonöp pi om ëwa pepapë ngönte ök apënëak oröa. Ëwa pep kë pöp pi oröak yangerakë omën pourö ëwa elnia, wë epop.
Anutu puuk Këm Ngön piin maan puuk yangerakë omënere omnant ket ëaup pitring wëënak pit piin ëwat nasën wakaima. Pi pimtë yang songöntak oröak wëënak omnarö pit piin ngöntre kar naalmëën ëa. Ën omën ngöntre kar elmëak piin kön wi kosang wesaurö tiar Yesuuk pimëën yaö niwasën wë Anutuu koröngre ru seim wë. Tiar omnaröa yaaul Anutuu koröngre ru sak naön. Ëlre peparö pitëm kentöök ma könöök pël naën. Anutu puuk elniin pim koröngre ru seim wë.
Këm Ngön pi omën orö rëak tenim tekrak wëën ten pim ë rangiatön iteneimaut. Pi komre kolap elnieimeë ngön këët pëën ök niaimaup. Ten pim ë rangiat iteneimaö pöt Anutuuk pim ru kopëtap mena.
Son i yamëaup pi ru pöpë songönten war wesak ök mëak epël mëëa. “Omën epopön ne ngaan arën epël ök niiaut. ‘Omën nem ënëm yewais pöp puukëër kaöap. Ne naaröön wiaan pi wakaimaup.’” Pi komre kolap pepap yak tiar pourö pim naëlaan komre kolap kësangën yaalniin nganngan weim wë. Pöt tol ëënak? Anutuuk tiarimëën tektek ngönöt pëën Moses pim moresi mowiin nina. Pël ëautak Yesu Kristo puuk komre kolap niwesak ngön këët tekeri wes nina. Omën nampök Anutuun itnaangkëntak pim Ruup pimtokëër Pepapring wëaup. Pötaanök Pepapë songönte war wesak tiarën ök yenia.


Yuta ngarangk Yerusalem kak wëaurö pit Anutuun kiri ar yaaö naröere Liwai ngönën omën narö Sonë naë wes mëën së epël pëlpël mëëa. “Ni talëp?” Pël maan Son pi ngep naën war wesak epël ök mëëa. “Ne Yaö Mëëaup, Kristo won.” Pël maan pit piin kaalak epël pëlpël mëëa. “Ën ni Anutuu tektek ngön yaaö omnamp Elia ma?” Pël maan pi wonwon mëëa. Pël maan pit kaalak epël pëlpël mëëa. “Ma ni Anutuu tektek ngön yaaö omnamp tenim kor wakaima pöp ma?” Pël maan pi kaalak wonwon mëëa. Pël maan pit epël mëëa. “Ën ni talëp? Tenim wes nimëauröen së ök menaan. Nim songönten ök nia. Nimtok nimtëën talëp yamëëaup?” Pël maan Son puuk epël mëëa.
“Ne yang pultak wë ngön ëak epël yaaup.
‘Aköpëën kanö ngëseë.’
Ngaanëër Anutuu tektek ngön yaaö omnamp Aisaia pim tektek ngön ëa pöt nem naë kë yaarö.” Pël maan omën wes mëauröa naëaan Parisi ngönën omën narö pit piin epël pëlpël mëëa. “Ni Kristo won, ma ni Elia won ma ni Anutuu tektek ngön yaaö omnamp tenim kor wakaima pöp won ëën pöt ni tol ëënak omnarö i yamëaup?” Pël maan Son pi epël mëëa. “Ne omnarö i yaaptaring yamëaup. Ën omën namp arim tekrak wëën itnaangkën wë. Ne utpet epopök yok pangk pim ing korötepar wii nemowilngan.”
Yotan i pouuk Petani kak Son pim omnarö i mëa lup pötak ngön pöt oröa.

Ëlpamök Son pi itna pöt Yesu yewaisën itenak epël mëëa. “Iteneë. Ëngkop Anutuu Sëpsëp Ruup. Kiri ar yaaurö sëpsëp ruurö Anutuuk omnaröa ketöt won wasëpënëak pit kiri ar ë yaë ök tapël Anutuuk tiar omnaröa ketöt puuk won niwasëpënëak wes mëën oröaup. Omën pipopönök ne ngaan epël niiaut. ‘Omën nem ënëm yewais pöp puukëër kaöap. Ne naaröön wiaan pi wakaimaup.’ Nemëntta piin köpëlëp. Pël ëautak ar Israel omnarö piin ëwat sënëak i yanimë.” Pël niak Son pi epël yenia. “Neenta köpël wëënak Anutuu omnarö i momëëmëak neeaupök epël neeaut. ‘Ni omën namp i yemomëën Ngëëngk Pulö irë rangk ngentiak öpna puopök omnarö Ngëëngk Pulö momëëmpnaap.’ Pël neaan ne itaangkën Ngëëngk Pulö int ekëpë ök sak kutömweriaan irë pim rangk ngentiak wëa. Ne pöten itenak war wes niamaan. Yaap, epop Anutuu Ruup.”

Ëlpamök Son pim ru naarring wë itaangkën Yesu kan yesën epël ök yenia. “Iteneë. Ëngkop Anutuu Sëpsëp Ruup.” Pël niaan tenip kat wiak Yesuu ënëm saut. Pël ëën Yesu kaip ti itaangkën tenip pim ënëm yesën itenak epël pëlpël yenia. “Arip oröp wë yewais?” Pël niaan tenip epël pëël mëëaut. “Rë yanuulaup, ni ka taltak wëaup?” Pël maan Yesuuk tenipön epël yenia. “Arip wais iteneë.” Pël niaan tenip piiring së ka wëauten itenak kët taptak piiring wë ka uraut. Tenip wiap kan 4 kilok saut pötaanök.
Yokot Son pim ngönte kat wiak neering Yesuu ënëm sa pöpë yapinte Entru, Saimon Pita pim nangap. Pi teëntom së pim nanëp Saimon koirak epël ök mëëa. “Tenip Anutuu Yaö Mëëaup Kristo koirak itenaut.” Pël mëak Entruuk Saimon koirak Yesuu naë waisa. Pël ëën Yesuuk Saimon piin itenak epël mëëa. “Ni Saimon, Sonë ruup. Ne nim yapinte Sipas yeniak.” Yapin Sipas pötere Pita pötepar tiarim ngöntak kël.

Ëlpamök Yesu pi Kalili yangerakë sëpënëak kön wia. Pël ëak itaangkën Pilip wëën epël ök mëëa. “Ni nem ruuröaring wë.” Pilip pi Entruure Pita piarpim ka songönte Pesaita pörekaanëp. Pilip pi së Nataniel koirak epël ök mëëa. “Ngaanëër Anutuuk ngön kosangöt Moses mangkën retëng ëëre tektek ngön yaauröa retëng ë pël ëaut kat wieim pöp ten koiraut. Pöp Yesu Yosep pim ruup Nasaret kakaanëp.” Pël maan Nataniel pi epël mëëa. “Omën ompyaup ke pëlëp Nasaret kakaan naarööpanpe.” Pël maan Pilipök epël mëëa. “Wais itaampëën.” Pël mëak Pilip Nataniel koirak Yesu pim naë waisën itenak pim songönten epël yenia. “Omën yewais ëngköp pi yaap Israel omën yaapöp. Pi morököt wonöp.” Pël yeniaan Nataniel pi Yesuun epël yema. “Ni tol ëak nem songönten ëwat wëën?” Pël maan Yesuuk epël yema. “Pilipök ngön neniaan wiaan ni kem songöntak wëën itenaut.” Pël maan Nataniel kangiir epël mëëaut. “O rë yanuulaup. Ni Anutuu Ruup. Ni Israel omnaröa omën omp aköp.” Maan Yesuuk kangiir epël ök yema. “Kem songöntak wëën nem itnak niiaö kot taptaan kön wi kosang yenewasën. Pötaanök ënëmak omën kaöat oröön itaampëët.” Pël mëak Yesuuk kaalak rangk epël yema. “Ne yaap pan niamaan. Ënëmak ar itaangkën kutömwer kan tëën Anutuu enselörö Omën Këëp nem naë isak yeiraan itaampunëët.”

Lalela Son 1