Kayapo - 1996 Edition (NT) Non-Drama

Ne kam pi'ôk ràràrkam Jeju pur katikôt tẽ. Nhym kôt ba djwỳnh ar kôt mõn arỳm kum prãm ne mõrmã bàygogo 'y nhikẽn mrãnhkôt ngãnh ne amijajkwamã rẽnho mõ. Nhym kam mebê pardjêu ar omũn kum,
—Je tô mã ne akôt ba djwỳnh ar arỳm nẽ? Pi'ôk ràràrkam ne me tyk djà kêt djà. Me kute pi'ôk ràràrjakam mỳjja jao anhỹr kêt. Me tũmre ne me ta kukràdjàkôt mã me babê uma. Me kute pi'ôk ràràrkam mỳjja kupênh kêt. Kambit ne me tyk djà kêt djà. Mỳkam ne akôt ba djwỳnh ar ã ar o anhỹro ba? ane. Nhym kam Jeju memã kum,
—Kê, djãm me aje Metĩndjwỳnh kabẽn'ã pi'ôk no'ôkjadjwỳ pumũnh kêt? Djãm me aje me bakukãmãrebê Dawi'ã ujarẽnhja pumũnh kêt? Ẽ, Dawi arkum prã:m. Kum prã:m nhym Dawi arỳm Metĩndjwỳnh nhũrkwãmã wadjàn djwỳ byn kukrẽn kam kôt ar tẽm jamãdjwỳ kungã nhym ar arỳm kukrẽ. Djwỳ me kute Metĩndjwỳnhmã õrja tãm ne kubyn kukrẽn arkum kungã. Metĩndjwỳnh nhõ djwỳ ja ne me kàtàm kute kur kêtkumrẽx. Me kadjy Metĩndjwỳnh mar djwỳnhbit ne kute kur. Nhym be, Dawi ta ne tu kukrẽ. Nhym kam me kute kum axwe jarẽnh kêt. Djãm me aje ja mar kêt? Ga, me kute Dawimã axwe jarẽnh kêtja pumũ. Ne kam ikôt ba djwỳnhmẽbit ar imã ar ijaxwe jarẽ. Je tô mỳkam?
Ba ajte me amã arẽ ga me ama. Mỳj ne me kadjy Metĩndjwỳnh mar djwỳnh pi'ôk ràràrkam nẽ? Mỳj ne me me tyk djà kêt djà nhõ akatikam nẽ. Djãm me aje me'ã Môjdjê kukràdjà mar kêt got? Djãm me aje 'ã pi'ôk no'ôk pumũnh kêt got ga me imã akabẽn ne? Nãm me pi'ôk ràràrkam Metĩndjwỳnh nhõ kikretikam tu àpênh ba. Ne kadjy kum mry bôro bao tu àpênh ar ba. Djã ne Metĩndjwỳnh kam memã axwe jarẽ? Kati. Ga, me kute me kadjy Metĩndjwỳnh mar djwỳnhmã axwe jarẽnh kêtja pumũ. Ne kam ikôt ba djwỳnhmẽbit ar imã ar ijaxwe jarẽ. Je tô mỳkam? Ba ajte me amã arẽ ga me ama. Ba ne ba Metĩndjwỳnh nhõ kikretikam ipydji irax ne ije kam me àpênh'ã memã karõ djwỳnh. Ga me ren Metĩndjwỳnh kute me bakukãmãremã kabẽn jarẽnhja ma. Nãm memã kum,
“Djãm me aje imã mry bôr djãm imã kĩnh?
Kati. Me amã me kaprĩ. Ja ne imã kĩnh.”
Nãm ã Metĩndjwỳnh me bakukãmãremã ane. Ga me ren Metĩndjwỳnh kabẽn ja man ren amã me kaprĩ. Ne ren amã me kaprĩkumrẽx ne ren ar axwe kêtjamã axwe jarẽnh kêt.
Ba me amã arẽ ga me ama. Ba ije amijo inhĩ ne me awỳr irwỳk ne ba inhõ pi'ôk ràràr djwỳnh. Kam gêdja ba memã, “Kwãrĩk wãnh ga me kam mỳjja kupênh kêt nàr kon, dja ga me jakam apên nàr kam mỳjja kupênh kêt ne arek akrĩ”, ane. Tãm ne ja. Nãm ã Jeju memã ane. Ne kam arỳm amũ tẽn mebê pardjêu nhõ me bikprõnh djàmã wadjà. Nhym me'õ nhikra nhikjê jarõxja me ikô'ã nhỹ. Nhym me ja kute 'ã axwe nhôr kadjy Jeju kukij ne kum,
—Djãm Môjdjê kukràdjà kôt ne me me tyk djà kêt djà nhõ akatikam meo mexo ba? Pi'ôk ràràrkam meo mexo ba? ane.
Nhym memã kum,
—Ba me amã arẽ ga me ama. Godja me ajõ anhõ mrykĩ'ãtomti nhym pi'ôk ràràrkam arỳm kre'õkam tỹm. Djãm ate akrãmã? Kati. Dja ga amã kaprĩn 'amỳn kaba. Nhym be, Metĩndjwỳnh kum mrykĩ'ãtomti kĩnh ngrire. Nhym be, gu me ba ne kum me bakĩnhkumrẽx. Kam me kute pi'ôk ràràrkam meo mexkam Metĩndjwỳnh kute memã axwe jarẽnh prãm kêt. Mrãmri, me kute pi'ôk ràràrkam meo mexkam ne me kute kukràdjà kôt amijo ba mexkumrẽx. Nãm ã Jeju memã ane.
Ne kam arỳm me'õ nhikra jarõxjamã kum, “Amrẽ anhikra katàt”, ane. Nhym 'ỳr ikra katàto dja nhym arỳm kum mex ne. Kum ikra mex kute ikra nhikjê mexja pyràk. Nhym mebê pardjêu ar mã apôx ne o aben man abenmã kum,
—Mỳj godja gwaj baje Jeju bĩn kadjy on? ane. Nãm me ã Jeju'ã abenmã ane.


Nhym Jeju arỳm ar kuman pyka wã kurũm kato. Kato nhym me krãptĩ: arỳm kôt mõ nhym arỳm me kunĩo mex. Ne kam mã memã kum, “Dja ga me ipudju”, ane. Amrẽbê: ne Metĩndjwỳnh Jeju 'ã ajarẽ. Jeju dja memã prĩ mex ne memã kukràdjà jarẽ. Nhym kam kabẽn jarẽnh djwỳnh Metĩndjwỳnh kukwakam amũ me bakukãmãremã 'ã ajarẽn memã kum,
“Metĩndjwỳnh ne memã kum,
‘Ota, ba arỳm amijo inhõ àpênh pytà. Imã abê. Imã kĩnhkumrẽx.
Dja ba kum Ikarõ jano nhym arỳm o ba. Nhym arỳm apỹnh me bajtem ba djàri memã 'ã ajarẽ. Ije meo mex nhym me imã axwe kêtja 'ã memã ajarẽ.
Ne mekmẽ kabẽno aben japanho ku'ê kêt. Ne memã àkjêro ku'ê kêt. Djãm kàj bê kabẽn nhym me kute prykôt õkre marmã? Kati.
Me kaprĩre kute mrãmri ne bõti kajyr kaprĩre pyràk djãm kute meo bikẽnhmã? Kati. Dja memã tỳx jadjà nhym me kam arỳm kĩnh ne.
Me kute amim imar rerekre kute mrãmri ne ngônhpôk nhõ kadjàtnhĩ kũm tyk ne akrax rerekreja pyràk.
Djãm kute memã àkjêr nhym me 'ã ukangamã? Kati. Dja memã kabẽn mex jarẽ nhym me arỳm amim mar tỳx. Ne memã axweo àpanho tẽ:n kam arỳm meo mexkumrẽx.
Nhym kam apỹnh me ba djàkam me bajtem arỳm tu amim markumrẽx.’ Nãm ã Metĩndjwỳnh memã ane.”
Nãm ã Idjaij me bakukãmãremã ane nhym me arỳm aben djô'ã arẽnho mõ:n arẽnho mõr tãmtã arỳm 'ỳr o bôx. Tũ:mràm me bakamingrãnyrekam Jeju arỳm katon kam arỳm abatành ne ar ba. Ne kam arỳm memã prĩ mex ne memã kukràdjà jarẽnho ba. Idjaij kute me bakukãmãremã 'ã ujarẽnh kôt ne memã prĩ mex ne memã kukràdjà jarẽnho ban kam memã kum,
—Dja gar ipudju. Nãm ã Jeju memã ane.


Nhym kam me karõ punu kute me'õo baja me arỳm 'ỳr o bôx. Me karõ kute o bakam ne no rãn kabẽn kêtkumrẽx. Nhym kam arỳm o mex nhym me aêrbê arỳm kabẽn ne rĩt mex. Nhym me kunĩ kam no tyn abenmã kum,
—Bãrãm mrãmri got we kubê Dawi tàmdjwỳkumrẽx, ane.
Nhym be, mebê pardjêu arỳm me kabẽn man arỳm abenmã kum,
—Djãm Metĩndjwỳnh kukwakam ne Jeju bõm ar me karõ punu rẽnho ba? Kati. Me karõ punu nhõ bẽnjadjwỳrbê Bedjêbu. Bedjêbu kukwakam ne bõm ar me karõ punu rẽnho ba, ane. Xatanaj'ã ne me Bedjêbu jarẽn ã abenmã ane.
Nhym kam Jeju tu me kadjwỳnhbê me kabẽn man memã kum,
—Me karõ punu ne Xatanajmã àpênh ar ba. Djãm mrãmri ne ba we Xatanaj kukwakam õ àpênh kujaêko iba? Kati. Dja me aben djwỳnh tãm kum aben kurê nhym kurê djwỳnh arỳm meo apêx. Nàr, me õ krĩrax tãmkam nàr õ kikre tãmkam me krĩja godja me ja tãm kum aben kurê jabej mỳj dja me kam nẽ? Bir, kam dja me arỳm aben ngràn abenbê ajmà. Djãm mrãmri ne ba we Xatanaj kukwakam õ àpênh kujaêko iba? Kati. Djãm Xatanaj kum õ àpênh kurê? Kati. Be, Xatanaj ren kum õ àpênh kurên kujate nhym ren õ àpênh arỳm aben ngràn abenbê ajmà. Ren me abenbê ajmà nhym ren arỳm kubê me õ bẽnjadjwỳr kêt. Nhym be, kati. Xatanaj kum õ àpênh kurê prãm kêt. Ba ren we Xatanaj kukwakam õ àpênh kujate nhym ren Xatanajdjwỳ kum õ àpênh kurê. Nhym be, kati. Xatanaj kum õ àpênh kurê prãm kêt. Ba ren Bedjêbu kabẽnkôt ren bõm ar me karõ punu rẽnho iba nhym ren mỳj kabẽnkôt ne anhõ àpênh bõm ar me karõ rẽnho ba? Me jadjwỳ ne me bõm me karõ punu rẽnho ba. Djãm me adjwỳnhdjwỳ ne me we Xatanaj kabẽnkôt ar bõm me karõ rẽnho ba? Ga me ren memã ja jarẽ nhym ren me amã, “Je tô djãm Xatanaj ta kute õ àpênho bikẽnho ba got”? ane. Nhym be kati, Metĩndjwỳnh pyma puroobit ne ba ar bõm me karõ rẽnho iba. Ga, kôt arỳm Metĩndjwỳnh me awỳr bôxja pumũ. Metĩndjwỳnh kute me apytàr ne me akadjy bẽnjadjwỳr ne kute me ajo bamã me awỳr bôxja pumũ. Ja dja ga me ama. Nãm ã Jeju memã ane.
Ne kam memã kum,
—Nàr, mỳj dja me me'õ tỳx nhũrkwãmã àr on? Kute kubê nêkrêxo prõt kadjy me'õ tỳx nhũrkwãmã àr on. Bir, dja me me'õo tỹm ne uwpre. Ne kam arỳm ũrkwãmã wadjàn kubê nêkrêxo prõt ne, ane. Mỳj'ã ne me'õ tỳx jarẽ? Bir, Xatanaj'ã. Dja me Xatanaj kumrẽx djuwpren kam arỳm amim õ me ja pytà. Ja'ã ne Jeju ã memã ane.
Ne kam ajte memã kum,
—Me'õ kum ikĩnh kêt ne arỳm mrãmri ijo kurê djwỳnh ne. Ne ar ikôt ba kêt ne arỳm kam amijã, “Ba dja ba ate ikrãn ar mrã. Amidjwỳnhbit dja ba amiman amijo mrã”, anen ate ar ba. Kam ba me amã arẽ ga me ama. Me kute mỳjjao bikẽnh kunĩkôt Metĩndjwỳnh kute me axweo biknor prãm. Ne me kute Metĩndjwỳnh japrỳ kunĩkôt kute me axweo biknor prãm. Metĩndjwỳnh kute me axweo biknor ne wãnh mekam ngrykmã irer prãm. Nhym be, me kute Metĩndjwỳnh Karõ japrỳkambit ne Metĩndjwỳnh mekam ngryk rã'ã ne. Godja me'õ ijã kabẽn punu jarẽnh jabej ije amijo inhĩ'ã kabẽn punu jarẽnh jabej Metĩndjwỳnh dja axweo akno ne kam ngryk kêt. Nhym be, godja Karõ'ã kabẽn punu jarẽnh jabej Metĩndjwỳnh dja axweo biknor kêt ne. Ne kam kam ngryk rã'ã ne. Jakam dja ngryk rã'ã. Amrẽ akubyn Kra bôx'ã akati mõrkamdjwỳ dja kam ngryk rã'ã.
Djãm pidjô punukam pidjô djành apôx got? Nàr kon, djãm pidjô mex, pidjô djànhjakam pidjô punu apôx got? Kati, apỹnh pidjô bàri djàri ne kam ô apôx. Ô ne parbê rôrôk ne ikwãn kam bàrio amirĩt nhym me kôt kum apôx. Me akamingrãnyre ne ga me abê iry. Me ajaxwekam djãm me aje akabẽn mex 'õ jarẽnh prãm? Arkati. Ẽ, me õkre kadjwỳnhbê ne me mỳjja kumex ma nhym kam amrẽ bõm ajkwa krekremẽ õto'ỳr apôx nhym me kam arẽnho ba. Arẽnho ban kam arỳm memã amijo amirĩt. Mex nàr axwe jao memã amijo amirĩt. Kute mỳjja ô kute pidjô bàrio amirĩt ja pyràk. Nãm me õkre kadjwỳnhbê kabẽn punu kumex man arỳm kabẽn punuo memã amijo amirĩt. Nhym me ajte õkre kadjwỳnhbê kabẽn mex kumex man arỳm kabẽn mexo memã amijo amirĩt. Ba me amã arẽ ga me ama. Amrẽ memã axwe pãnh jarẽnh djà nhõ akati mõrkam dja ga me amikôt Metĩndjwỳnhmã amijarẽ. Me aje amrẽbê akabẽn kajgo, akabẽn punu jarẽnh kunĩkôt kum arẽ nhym arỳm me ama. Kam amrẽbê me akabẽn mex jabej dja akabẽn mex kôt me amã amex jarẽ. Nàr, amrẽbê akabẽn punu jabej dja akabẽn punu kôt me amã ajaxwe jarẽ ga me arỳm me biknor tokry djàkam akuno. Nãm ã Jeju me krãptĩmã ane.


Nhym kam Môjdjê kukràdjà mar djwỳnhmẽ mebê pardjêu kwỳ Jejumã kum,
—Ujarẽnh djwỳnh, dja ga mỳjja pumũnh kêt'õ nhipêx ba me omũn kôt ama, ane. Nhym memã kum,
—Me akamingrãnyre ne ga me ajaxwen mỳjjakôt ari Metĩndjwỳnhbê amijo akẽxo aba. Ga, me kwỳ kum prõ djwỳnh kĩnh ngriren kute ar mebê prõo àkĩnho baja pumũ. Me gadjwỳ ne ga me amã Metĩndjwỳnh kĩnh ngriren mỳjjakôt ari kubê amijo akẽxo aba. Ne ate kam ije me amã mỳjja pumũnh kêt nhipêxja'ã ijwỳro aba. Kati. Ije me amã ipêx ga me aje omũnh prãm kêtkumrẽx. Dja ba amijo kute Metĩndjwỳnh kukwakam ujarẽnh djwỳnhbê Djônaj pyràk. Tãm dja ga me omũn imã akator jabej. Me bakukãmãre Djônaj ne tep rax tikkrekam nõ nhym 'ã akatin akatin akati nhym arỳm kato. Badjwỳ dja ba ã amijo anen kẽnkrekam nõ nhym ijã akatin akatin akati ba arỳm ikato. Ba ne ba amijo inhĩ ne bôx. Dja ba ã amijo ane. Jabit dja ga me omũ.
Djônaj ne krĩraxbê Niniwekam me akreo tẽ nhym me arỳm amikam kaprĩren wãnh axwemã iren Metĩndjwỳnh'ỳr amijo akẽx. Nhym be, ba ije iraxo Djônaj jakrenh mex ne ba jakam me akuri djan te me amã idjujarẽnh ar iba. Djã ne ga me me kudjwa amikam akaprĩn wãnh ajaxwemã anhiren Metĩndjwỳnh'ỳr amijo akẽx? Kati. Me aje wãnh ajaxwemã anhirer kêtkam dja Niniwekam me wã arỳm pãnh me amã ajaxwe jarẽ. Me akamingrãnymã arẽ ga me me biknor tokry djàkam akuno.
Be ga, aparmã onĩ:j pyka 'õdjwỳkam bẽnjadjwỳr rax nija pumũ. Bẽnjadjwỳr ni Xaromão'ỳr tẽ:, 'ỳr tẽm 'iry:n arỳm 'ỳr bôx. Kute krã mexkôt marmã 'ỳr bôx ne arỳm kuma. Nhym be, ba ije iraxo Xaromão jakrenh me:x ne ba jakam me akuri djan te me amã idjujarẽnh ar iba. Djã ne ga bẽnjadjwỳr ni kudjwa ajamak mex ne ima? Kati. Ga me aje imar kêtkumrẽx. Me aje imar kêtkam dja bẽnjadjwỳr ni ĩ arỳm pãnh me amã ajaxwe jarẽ. Me akamingrãnymã arẽ ga me me biknor tokry djàkam akuno, ane.
Ne kam ajte me karõ punu'ã ajarẽn memã kum,
—Me karõ pydjin kute ar me'õo baja ne arỳm kurũm katon tẽ. Ne kam te ar mrã, ngô kêtkam ar mrã, te ajte me'õmã àr ne tyk djà kêtmã ar mrã. Ne kam amim,
—Ba inhũrkwã kurũm ikatorja'ỳr tẽ, ane. Ne kam amim badjà tũmja'ỳr tẽn 'ỳr bôx ne omũ nhym arỳm mexkumrẽx. Me karõ'õ kute o ba kêt nhym prĩne kre mex nhym arỳm kam mỳjja katàt. Nhym kam kadjy mã me karõ punu'ỳr tẽ. Ne kam mekam me kwỳ japrôn 'ỳr meo mõn meo bôx. Nãm me karõbê 7 ne o bôx ne me'õjamã meo wangij nhym kam mekam ar ba. Kute me karõ punubê 7 ne o bôx tãm ne axweo kute õbê pydji kute ar o ba tũmja jakrenh mex ne kam arỳm o punu rax ne. Kàjbê punuri ne kàjbê punu nhym be, kute kubê 7 ne o bôxja ne arỳm o punu rax ne. Dja ã me akamingrãnyre ajaxwekam me karõ punu me ajo ane, ane. Nãm Jeju ã memã ane.


Jeju me krãptĩ:mã kabẽno dja nhym nãmẽ kamyre ar axikôt apôx ar bôx ne bõm ku'ê. Ne kute kum kabẽn jarẽnhmã. Nhym me'õ 'ỳr tẽn kum,
—Ẽ, onĩj anãmẽ akamy ar amã kabẽn, ane.
Nhym Jeju me'õmã kum,
—Be, ije me'õmã inãmẽ ikamy jarẽnh kadjy mỳj dja arkam kute? ane. Ne kam kôt ba djwỳnhmã kum,
—Ota, inãmẽ ikamy ne ja. Dja gar Metĩndjwỳnho kĩnh kadjy kabẽn man kôt ar amijo aba. Ba kam arỳm ar amã ikamyre nàr ikanikwỳnh nàr inã jarẽ. Nãm ã Jeju arkum ane.

Lalela Matêu 12